Ο πολυμήχανος Οδυσσέας δεν έμεινε για πολύ στο νησί του. Το τέλος της ιστορίας του θυμίζει τη θρυλική τηλεοπτική σειρά
Ο απόλυτος ίσως πρωταγωνιστής του λεγόμενου «Τρωϊκού Κύκλου», μια σειρά
επών που εξιστορούν τα γεγονότα πριν, κατά τη διάρκεια και μετά τον Τρωικό Πόλεμο
είναι ο Οδυσσέας. Μέσα από την Ιλιάδα και κυρίως την Οδύσσεια μαθαίνουμε για
την περιπετειώδη ζωή του μέχρι την επιστροφή του στην Ιθάκη. Τι συνέβη όμως στον
πολυμήχανο Οδυσσέα μετά τον νόστο;
Οι εξηγήσεις για το όνομα
Πριν φτάσουμε στη μοίρα του Οδυσσέα αφότου επέστρεψε στο βασίλειο του ας θυμηθούμε
κάποια στοιχεία που δεν είναι ιδιαίτερα γνωστά. Υπάρχουν διάφορες εξηγήσεις για
την προέλευση του ονόματος του. Σύμφωνα με μια ανάλυση η ρίζα είναι το ρήμα «ὀδύσσομαι»
(οργίζομαι, μισώ κάποιον) και σημαίνει εξοργισμένος, αλλά και ο μισούμενος από
τους θεούς, αυτός που έδωσε αφορμές δυσαρέσκειας. Του το έδωσε ο παππούς του
(από την πλευρά της μητέρας του), ο Αυτόλυκος.
Ο Όμηρος λέει ότι το όνομα σημαίνει «γιος της πέτρας» ενώ υπάρχει και η
πρόταση ότι προέρχεται από το ρήμα «ὀδυνάω» που σημαίνει «προκαλώ πόνο» με την
έννοια «αυτός που προκαλεί και αισθάνεται πόνο».
Η ουλή στο γόνατο και το τόξο
Ήταν γιος του Λαέρτη και της Αντίκλειας και είχε μια ουλή πάνω από το
γόνατο η οποία προκλήθηκε σε κυνήγι κάπρου στο σπίτι του Αυτόλυκου, στον
Παρνασσό. Από αυτή τον αναγνώρισε η υπηρέτρια του, Ευρύκλεια, όταν επέστρεψε
στην Ιθάκη. Το τόξο, με το οποίο σκότωσε τους μνηστήρες, το πήρε ως δώρο από τον
Ίφιτο, γιο του Ευρύτου της Οιχαλίας, σε ένα ταξίδι του στην Μεσσήνη.
Από την Ελένη στην Πηνελόπη
Ο Οδυσσέας ήταν ένας από τους υποψήφιους μνηστήρες της Ελένης, κόρης του Τυνδάρεω, η οποία τελικά παντρεύτηκε τον Μενέλαο και έγινε η αφορμή για τον Τρωικό Πόλεμο. Ο Τυνδάρεως πρότεινε όλοι οι υποψήφιοι μνηστήρες να ορκιστούν ότι θα υποστηρίζουν και θα βοηθάνε όποιον διάλεγε η Ελένη για σύζυγό της.
Αναφορικά με το γάμο του με την Πηνελόπη οι εκδοχές είναι δύο. Η πρώτη,
την οποία περιγράφει και ο Όμηρος, θέλει τον Οδυσσέα να νικά τους αντιζήλους
του σε αγώνα δρόμου που είχε προκηρύξει ο Ικάριος, πατέρας της Πηνελόπης.
Σύμφωνα με την δεύτερη εκδοχή, ο Οδυσσέας για τη βοήθεια που προσέφερε στον
Τυνδάρεω στο γάμο της Ελένης, πήρε ως αντάλλαγμα την κόρη του αδερφού του,
Ικαρίου.
Προσποιήθηκε τον τρελό για να σωθεί
Αν και στον Τρωικό Πόλεμο ήταν πρωταγωνιστής ο Οδυσσέας δεν ήταν
ιδιαίτερα πρόθυμος να συμμετάσχει. Ο Όμηρος αναφέρει ότι ο βασιλιάς της Ιθάκης
είχε λάβει χρησμό ότι θα επέστρεφε μετά από 20 χρόνια και γι' αυτό δεν ήθελε να
συμμετάσχει στην εκστρατεία. Για να απαλλαγεί από την επιστράτευση παρίστανε
τον τρελό, η απάτη του όμως έγινε αντιληπτή και αποκαλύφθηκε από τον Παλαμήδη
και έκτοτε ο Οδυσσέας αφιερώθηκε στην επιτυχία της εκστρατείας. Κατ' άλλους ο
Αγαμέμνονας επισκέφτηκε τον Οδυσσέα στην
Ιθάκη και έπειτα από μεγάλο κόπο τον έπεισε να συμμετάσχει στην τρωική
εκστρατεία.
Το κόλπο με τον Αχιλλέα
Εκπληκτική είναι και η ιστορία του πώς εντόπισε ο Οδυσσέας τον Αχιλλέα,
τον οποίο η μητέρα του επιχείρησε να κρύψει. Ο Οδυσσέας στάλθηκε στη Σκύρο,
στην Αυλή του Λυκομήδη, για να εξασφαλίσει την συμμετοχή του Αχιλλέα στην
εκστρατεία. Η μητέρα όμως του Αχιλλέα, η θεά Θέτις ήξερε την προφητεία ότι ο
γιος της, είτε θα ζούσε μια μακρά και ανιαρή ζωή είτε θα πέθαινε νέος
επιτυγχάνοντας αιώνια δόξα.
Τον έντυσε λοιπόν με γυναικεία ρούχα και τον έβαλε να κρυφτεί ανάμεσα
στις γυναίκες της αυλής. Για να τον εντοπίσει ο Οδυσσέας ζήτησε, πριν φύγει, να
του επιτραπεί να κάνει δώρα στις γυναίκες της αυλής. Έβγαλε κάποια χρυσαφικά
καθώς επίσης και ένα σπαθί, ένα κοντάρι και μια ασπίδα. Όλες οι γυναίκες
ενδιαφέρθηκαν για τα κοσμήματα εκτός από μια, της οποίας το ενδιαφέρον τράβηξε
ο στρατιωτικός εξοπλισμός. Ήταν ο μεταμφιεσμένος Αχιλλέας που δεν μπορούσε να
αποφύγει τη μοίρα του.
Αποτυχημένος διπλωμάτης
Ο Οδυσσέας έκανε μια προσπάθεια να μην γίνει η εκστρατεία και να λυθεί το
θέμα διπλωματικά. Μαζί με τον Μενέλαο πήγαν στην Τροία και ζήτησαν να πάρουν
πίσω την Ελένη. Ο Οδυσσέας επιχείρησε να πείσει την γερουσία της Τροίας να
επιστρέψουν την Ελένη, αλλά τελικά απέτυχε.
Μετά την άφιξη στην Ιθάκη
Μέσα από την Ιλιάδα και την Οδύσσεια μαθαίνουμε για την πορεία του
Οδυσσέα στην εκστρατεία, το μακρύ ταξίδι του γυρισμού και τα γεγονότα στην
Ιθάκη. Τι συνέβη όμως μετά;
Απαντήσεις μας δίνει το τελευταίο έπος που εντάσσεται στον Τρωικό Κύκλο,
η Τηλεγονία (ή Τηλεγόνεια). Πατέρας του έργου θεωρείται ο Ευγάμμονας ο Κυρηναίος αν και ο Κλήμης
Αλεξανδρείας υποστηρίζει ότι το έκλεψε από τον ποιητή Μουσαίο. Αρχαίοι
συγγραφείς αποδίδουν το έπος στον Κιναίθωνα τον Λακεδαιμόνιο.
Από την Τηλεγονία έχουν διασωθεί ελάχιστα αποσπάσματα αλλά μεταγενέστεροι
συγγραφείς μας δίνουν πληροφορίες για το τι ακριβώς περιείχε. Ουσιαστικά είναι
η ιστορία του Οδυσσέα αφότου δολοφόνησε τους μνηστήρες. Στη Χρηστομάθεια του
Πρόκλου αναφέρεται ότι στην Τηλεγονία διαβάζουμε για τον Οδυσσέα ο οποίος, αφού
έχει θάψει τους νεκρούς και έκανε θυσίες στις Νύμφες, ταξίδεψε στην Ήλιδα (πόλη
στην Ηλεία). Εκεί τον φιλοξένησε ο βασιλιάς Πολύξενος, ένας από τους στρατηγούς
των Επειών στο τρωικό πόλεμο, και του χάρισε έναν κρατήρα διακοσμημένο με
παραστάσεις από τον μύθο του Τροφωνίου, του Αγαμήδη και του Αυγείου.
Ο Οδυσσέας ήδη από την Ραψωδία Ψ της Οδύσσειας έχει ενημερώσει την Πηνελόπη ότι σύντομα θα πρέπει να φύγει ξανά. Ο μάντης Τειρεσίας, όταν τον συνάντησε στον Κάτω Κόσμο, τον είχε συμβουλεύσει ότι για να εξευμενίσει τον Ποσειδώνα έπρεπε, όταν θα γύριζε στην Ιθάκη, να φύγει από τον τόπο του κρατώντας ένα κουπί στον ώμο και να ταξιδέψει στη στεριά μέχρι να βρει κάποιον που να μην γνωρίζει τη θάλασσα και τι είναι το κουπί και να θεωρήσει ότι είναι λιχνιστήρι (ξύλινο, αγροτικό εργαλείο με το οποίο ξεχωρίζεται ο καρπός των σιτηρών από το άχυρο). Εκεί θα πρέπει να σταματήσει, θυσιάζοντας στον Ποσειδώνα ένα κριάρι, έναν κάπρο κι έναν ταύρο. Μόνο έτσι θα εξασφαλίσει τον οριστικό του πια νόστο στην Ιθάκη και θα τον βρει ανώδυνος θάνατος στα βαθιά γεράματα κάπου μακριά ωστόσο από το νερό της θάλασσας (ἐξ ἁλὸς).
Νέος γάμος στη Θεσπρωτία
Έτσι, αφού ο Οδυσσέας επιστρέφει για λίγο στην Ιθάκη στη συνέχεια ταξιδεύει με σκοπό να βρει τον τόπο όπου οι άνθρωποι δεν γνωρίζουν τι είναι το κουπί. Ο τόπος αυτός είναι η Θεσπρωτία. Εκεί, κάνει θυσίες για να εξευμενίσει τον Ποσειδώνα και παντρεύεται τη βασίλισσα των
Θεσπρωτών, Καλλιδίκη. Αποκτούν έναν γιό τον Πολυποίτη.
Ο Οδυσσέας οδηγεί τους Θεσπρωτούς σε πόλεμο ενάντια στους Βρύγους, στον
οποίο εμπλέκονται ο Άρης με την Αθηνά, ο πρώτος υπέρ των Βρυγών και η δεύτερη
υπέρ των Θεσπρωτών. Τελικά με την διαμεσολάβηση του Απόλλωνα επέρχεται ειρήνη.
Το κινηματογραφικό φινάλε
Η Καλλιδίκη πεθαίνει και ο Οδυσσέας ορίζει ως βασιλιά τον Πολυποίτη. Ο ίδιος επιστρέφει στην Ιθάκη όπου βλέπει για πρώτη φορά τον μικρότερο του γιο, τον
Πολιπόρθη, τον οποίο η Πηνελόπη είχε γεννήσει όσο αυτός έλειπε.
Στο νησί όμως φτάνει και ο γιός του Οδυσσέα και της Κίρκης, ο Τηλέγονος. Δεν γνωρίζει πού ακριβώς βρίσκεται και λεηλατεί την Ιθάκη. Σε μάχη πληγώνει θανάσιμα τον Οδυσσέα και εκπληρώνεται η προφητεία του μάντη Τειρεσία που έλεγε ότι ο Οδυσσέας θα πεθάνει «εξ αλός». Ο Οδυσσέας πεθαίνοντας καταγγέλλει τον Τειρεσία και τον χρησμό του καθώς δεν πέθανε μακριά από τη θάλασσα. Στην πραγματικότητα όμως όπως όλοι οι χρησμοί έτσι αυτός έχει διπλή εξήγηση: Σημαίνει ότι είτε «θα πεθάνει έξω από τη θάλασσα» είτε «εξαιτίας της θάλασσας». Ο Τηλέγονος είχε σκοτώσει τον Οδυσσέα με δόρυ που η αιχμή του ήταν από το δηλητηριώδες κεντρί («άκανθα») της ουράς ενός σαλαχιού οπότε ο ήρωας πέθανε ουσιαστικά από τη θάλασσα.
Ο Τηλέγονος, όταν συνειδητοποιεί ότι έχει σκοτώσει τον πατέρα του παίρνει το άψυχο
σώμα του και μαζί με τον Τηλέμαχο και την Πηνελόπη καταφεύγουν στο νησί της Κίρκης.
Η Κίρκη δεν μπορεί να αναστήσει τον Οδυσσέα αλλά κάνει τους άλλους τρεις
αθάνατους. Η Τηλεγονία ολοκληρώνεται με το απόλυτο plot twist
που θυμίζει Game
of Thrones. Ο Τηλέγονος παντρεύεται την Πηνελόπη, ο Τηλέμαχος την Κίρκη και ζουν
ευτυχισμένοι μαζί…