Επί 2.000 περίπου χρόνια ένας πάπυρος που είχε απανθρακωθεί
από τη λάβα του ηφαιστείου Βεζούβιος έκρυβε τα μυστικά του. Τελικά, με την βοήθεια
της τεχνητής νοημοσύνης οι επιστήμονες κατάφεραν ένα μοναδικό επίτευγμα.
Οι βιβλιοθήκες Μπόντλιαν στην Οξφόρδη, όπου στεγάζονται
σήμερα τρεις κύλινδροι με παπύρους από την περιοχή της Πομπηίας και συγκεκριμένα του Ερκολάνεο ανακοίνωσαν ότι
στο πλαίσιο της πρόκλησης Vesuvius Challenge κατάφεραν να «διαβάσουν» έναν
αρχαίο πάπυρο και η πρώτη που λέξη που είδαν ήταν η ελληνική λέξη «ντροπή» (διατροπή
στο αρχαίο κείμενο).
Η αποκωδικοποίηση των αρχαίων παπύρων που έχουν εντοπιστεί
σε επαύλεις στο Ερκολάνεο κοντά στην Πομπηία αποτελεί ένα από τα πιο
εντυπωσιακά επιτεύγματα της σύγχρονης επιστήμης και τεχνολογίας.
Πρόκειται για κυλίνδρους με παπύρους που απανθρακώθηκαν κατά τη διάρκεια της έκρηξης του Βεζούβιου το 79 μ.Χ. Μέσω της πρόκλησης Vesuvius Challenge, οι ερευνητές καλούνται να βοηθήσουν, ώστε να επιταχυνθεί η αποκρυπτογράφηση αυτών των αρχαίων κειμένων. Η τεχνολογία που χρησιμοποιείται για αυτήν την πρωτοποριακή διαδικασία περιλαμβάνει τεχνικές τεχνητής νοημοσύνης και υπολογιστική απεικόνιση, οι οποίες επιτρέπουν στους επιστήμονες να σαρώσουν και να βελτιώσουν τα κείμενα.
Ο κύλινδρος της… ντροπής
Μέσα από τη διαδικασία αυτή, οι ερευνητές κατάφεραν να
εντοπίσουν και να αναγνωρίσουν κείμενα, όπως η λέξη «διατροπία» που σημαίνει
«αηδία» στα αρχαία ελληνικά και εμφανίζεται δύο φορές σε λίγες στήλες του
κυλίνδρου PHerc. 172.
Η εικόνα του «ξετυλιγμένου» κυλίνδρου δείχνει ένα σημαντικό
μέρος του παπύρου και το πιο σημαντικό είναι ότι βλέπουμε μερικές στήλες
κειμένου (με περίπου τις τελευταίες 26 γραμμές κάθε στήλης). Ενώ γίνονται
προσπάθειες από μελετητές του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης για την ερμηνεία του
κειμένου, το Vesuvius Challenge προσκαλεί κι άλλους ερευνητές να συμμετάσχουν
στη συλλογική προσπάθεια για την πλήρη αποκρυπτογράφηση του περιεχομένου του.
Από τότε που ο κύλινδρος σαρώθηκε τον Ιούλιο του 2024, η
ομάδα των ερευνητών χρησιμοποίησε την τεχνητή νοημοσύνη για να
συνδυάσει τις εικόνες και να βελτιώσει τη σαφήνεια του κειμένου. Οι ερευνητές
βελτιώνουν περαιτέρω την εικόνα χρησιμοποιώντας μια νέα προσέγγιση
τμηματοποίησης, με την ελπίδα ότι θα βελτιώσει τη συνοχή και τη σαφήνεια των γραμμών
του κειμένου που είναι ορατές αυτήν τη στιγμή και ίσως να φτάσει στο τέλος του
παπύρου (το πιο εσωτερικό μέρος του απανθρακωμένου κυλίνδρου) όπου μπορεί να εντοπιστεί
και το σημείο όπου αναγράφεται ο τίτλος του έργου.
 |
| Ο πάπυρος όπως είναι τυλιγμένος στο ειλητάριο |
Ένας από τους βασικούς παράγοντες που κατέστησε δυνατή αυτή τη διαδικασία είναι η χημική σύνθεση του μελανιού που είχε χρησιμοποιηθεί για γραφτεί ο πάπυρος στον κύλινδρο της Οξφόρδης. Το χημικό συστατικό του μελανιού εμφανίζεται πιο καθαρά στις σαρώσεις ακτίνων Χ από ό,τι σε άλλους κυλίνδρους, γεγονός που επιτρέπει τη βελτίωση της αναγνωσιμότητάς του.
Οι ερευνητές υποθέτουν ότι το μελάνι μπορεί να περιέχει έναν
πιο πυκνό ρύπο, όπως ο μόλυβδος, αλλά θα χρειαστούν περαιτέρω δοκιμές για να
προσδιοριστεί η ακριβής «συνταγή» που έκανε το μελάνι πολύ πιο ευανάγνωστο από αυτά
σε άλλους παπύρους που επίσης έχουν
ελεγχθεί με την τεχνητή νοημοσύνη.
Ο ρόλος της τεχνητής νοημοσύνης
Η μηχανική εκμάθηση που χρησιμοποιείται για αυτό το έργο
εστιάζει αποκλειστικά στην ανίχνευση της παρουσίας μελανιού - τα μοντέλα δεν
κατανοούν καθόλου τη γλώσσα και δεν μπορούν να αναγνωρίσουν χαρακτήρες. Ως
αποτέλεσμα, η επόμενη φάση αυτής της προσπάθειας - η μεταγραφή και μετάφραση
του κειμένου - ανατίθεται στους ανθρώπους. Η
τεχνητή νοημοσύνη λειτουργεί σαν τους αντιγραφείς του 18ου αιώνα, οι οποίοι αναπαρήγαγαν
σχολαστικά αυτό που έβλεπαν στους κυλίνδρους χωρίς να κατανοούν το
κείμενο. Αυτή η έλλειψη κατανόησης αποτέλεσε ένα βασικό πλεονέκτημα, καθώς διασφάλισε
ότι οι αντιγραφείς δεν έκαναν τις δικές τους προσθήκες ή ερμηνείες διατηρώντας έτσι
την ακεραιότητα του αρχικού περιεχομένου.
Το Vesuvius Challenge είναι μια η παγκόσμια πρωτοβουλία που
ξεκίνησε το 2023 για να ανακαλύψει τα περιεχόμενα των κυλίνδρων του Ερκολάνεου χωρίς καμία φυσική παρέμβαση στους ίδιους τους κυλίνδρους και συνεχίζει να
ενθαρρύνει τις συνεισφορές από ερευνητές σε όλο τον κόσμο. Η συνεργασία
βιβλιοθηκών, επιστημόνων υπολογιστών και μελετητών της κλασικής περιόδου για το
Vesuvius Challenge έχει οδηγήσει σε αυτά τα πρωτοφανή αποτελέσματα, καθώς χάρη σε
αυτά τα βήματα προόδου κείμενα που παρέμεναν αδιάβαστα για χιλιετίες τώρα
αποκαλύπτονται.
Πάντως, οι ερευνητές αναγνωρίζουν ότι υπάρχουν ακόμη πολλά
βήματα να γίνουν για να επιτευχθεί η πλήρης αποκατάσταση και μεταγραφή των
κειμένων. Οι ελπίδες για την ανακάλυψη νέων κειμένων που θα ρίξουν φως στην
αρχαία ελληνική σκέψη είναι μεγάλες, και τα αποτελέσματα αυτής της έρευνας
αναμένονται με ανυπομονησία.
Ο Δρ Μπρεντ Σιλς, συνιδρυτής του Vesuvius Challenge και
κύριος ερευνητής του EduceLab, δήλωσε: «Είμαστε ενθουσιασμένοι με την
επιτυχημένη απεικόνιση αυτού του παπύρου από τις Βιβλιοθήκες Μπόντλιαν και
είμαστε ευγνώμονες στους συνεργάτες μας για την υποστήριξη και τη συνεργασία
τους. Αυτός ο κύλινδρος περιέχει περισσότερο ανακτήσιμο κείμενο από ό,τι έχουμε
δει ποτέ σε σαρωμένο κύλινδρο από το Ερκολάνεο. Ωστόσο, απομένει πολλή δουλειά
για τη βελτίωση των μεθόδων λογισμικού μας, ώστε να μπορούμε να διαβάσουμε το
σύνολο αυτού και των άλλων κυλίνδρων του Ερκολάνεου».