Η σκληρή αλήθεια πίσω από μπλουζάκι των 2 ευρώ: H παντοκρατορία της Shein και οι συνθήκες εργασίας των εργαζομένων

Ένα ρεπορτάζ του BBC αποκαλύπτει όλα όσα συμβαίνουν στα εργοστάσια που προμηθεύουν τον κυρίαρχο της «γρήγορης μόδας», την κινεζική εταιρία Shein

Τι συμβαίνει για να  μπορεί ο κάθε καταναλωτής να αγοράζει το μπλουζάκι του με δύο ευρώ από το Shein; Το BBC βρέθηκε εκεί που χτυπά η «καρδιά» της βιομηχανίας ένδυσης της Κίνας, εκεί όπου παράγονται τα απίστευτα φθηνά ρούχα του Shein, ενώ την ίδια στιγμή οι εργαζόμενοι ζουν και δουλεύουν πολλές φορές υπό άθλιες συνθήκες σχεδόν χωρίς κανένα ρεπό μέσα στο μήνα και για 75 ώρες την εβδομάδα.

«Αν ο μήνας έχει 31 ημέρες, θα δουλέψω 31 ημέρες»

Το βουητό των ραπτομηχανών στην Γκουανγκζού, ένα γρήγορα αναπτυσσόμενο λιμάνι στον ποταμό Περλ στη νότια Κίνα, ξεκινά το πρωί και συνεχίζει χωρίς διακοπή μέχρι αργά το βράδυ καθώς οι εργάτες ράβουν μπλουζάκια, φούστες, παντελόνια και μαγιό που θα ταξιδέψουν σε περισσότερες από 150 χώρες του κόσμου για να γεμίσουν τις ντουλάπες των καταναλωτών.

Η γειτονιά του Πανγιού είναι πλέον γνωστή ως «το χωριό του Shein», καθώς εκεί βρίσκεται ένα τεράστιο συγκρότημα εργοστασίων, τα οποία τροφοδοτούν τον μεγαλύτερο λιανικό πωλητή «γρήγορης μόδας» στον κόσμο.

«Αν ο μήνας έχει 31 ημέρες, θα δουλέψω 31 ημέρες», δήλωσε ένας εργάτης στο BBC, ενώ οι περισσότεροι αποκάλυψαν ότι έχουν ρεπό μόνο μία ημέρα κάθε μήνα.

Το BBC πέρασε αρκετές μέρες στην περιοχή και οι ρεπόρτερ του επισκέφτηκαν 10 εργοστάσια, ήρθαν σε επαφή με τέσσερις από τους ιδιοκτήτες τους και μίλησαν με περισσότερους από 20 εργαζόμενους. Επισκέφτηκαν επίσης τους χώρους αναζήτησης εργασίας και τους προμηθευτές υφασμάτων. Αυτό που διαπίστωσαν είναι ότι η αυτοκρατορία που τόσο σύντομα έχτισε το Shein υποστηρίζεται από ένα εργατικό δυναμικό που κάθεται πίσω από ραπτομηχανές για περίπου 75 ώρες την εβδομάδα, κατά ξεκάθαρη παραβίαση της κινεζικής εργατικής νομοθεσίας.

Αυτά τα εξουθενωτικά ωράρια δεν είναι σπάνια στην Γκουανγκζού, ένα βιομηχανικό κέντρο για τους εργάτες που έρχονται από φτωχές επαρχίες της Κίνας αναζητώντας υψηλότερο εισόδημα. Στην πραγματικότητα δεν είσαι σπάνια σε κανένα μέρος της Κίνας.

Ωστόσο, αυξάνουν την λίστα με τα ερωτήματα γύρω από την εταιρία που ιδρύθηκε πριν από λίγα χρόνια και μέσα σε πέντε χρόνια κατάφερε να κυριαρχήσει παγκοσμίως χωρίς να γνωρίζουμε πολλά γι’ αυτή.

Η εταιρία προς το παρόν παραμένει σε καθεστώς ιδιωτικής ιδιοκτησίας και η αξία της για το 2023 έχει αποτιμηθεί σε περίπου 67 δισ. ευρώ. Όμως, οι καταγγελίες για τις απάνθρωπες συνθήκες εργασίας στα εργοστάσια μπορεί εκτός των άλλων να δημιουργήσουν προβλήματα στην εταιρία και στις πιθανότητες εισαγωγής της στο Χρηματιστήριο του Λονδίνου.

Η κατακόρυφη άνοδός της προκάλεσε πολλά ερωτηματικά σχετικά με τη μεταχείριση των εργαζομένων της και τους ισχυρισμούς για καταναγκαστική εργασία. Παράλληλα, πέρυσι η εταιρεία παραδέχτηκε ότι βρήκε παιδιά να εργάζονται στα εργοστάσιά της στην Κίνα.

Η εταιρία αρνήθηκε να απαντήσει στις ερωτήσεις του BBC, αλλά έγραψε σε δήλωσή του ότι «η Shein δεσμεύεται να διασφαλίσει τη δίκαιη και αξιοπρεπή μεταχείριση όλων των εργαζομένων στην αλυσίδα εφοδιασμού μας» και διαθέτει εκατομμύρια δολάρια για να ενισχύσει την διοίκηση και τη συμμόρφωση στους κανόνες.

Η ανακοίνωση συνεχίζει: «Προσπαθούμε να θέτουμε τα υψηλότερα πρότυπα για τους μισθούς και απαιτούμε από όλους τους εταίρους της εφοδιαστικής μας αλυσίδας να τηρούν τον κώδικα δεοντολογίας μας. Επιπλέον, η Shein συνεργάζεται με εξωτερικούς ελεγκτές για να διασφαλίσει τη συμμόρφωση με τους κανονισμούς».

Η επιτυχία της Shein μπορεί να αποδοθεί στον τεράστιο όγκο του αποθέματός της με εκατοντάδες χιλιάδες προϊόντα, αλλά και στις απίστευτες εκπτώσεις που μπορεί να προσφέρει. Από φορέματα των οκτώ ευρώ και πουλόβερ με πέντε ευρώ, οι περισσότερες τιμές της κινούνται κατά μέσο όρο γύρω στα 10 ευρώ. Έτσι, τα έσοδα της εταιρείας έχουν εκτοξευτεί ξεπερνώντας παγκόσμιες αλυσίδες όπως η H&M και η Zara.

Το χωριό της Shein

Τα περισσότερα προϊόντα με τις εξαιρετικά χαμηλές τιμές κατασκευάζονται στο «χωριό της Shein», όπου βρίσκονται περίπου 5.000 εργοστάσια, τα περισσότερα από τα οποία είναι προμηθευτές της Shein.

Τα κτίρια έχουν προσαρμοστεί, για να τοποθετηθούν περισσότερες ραπτομηχανές, ρολά υφασμάτων και σακούλες γεμάτες με υπολείμματα υφασμάτων. Στα υπόγειά τους, οι πόρτες είναι πάντα ορθάνοιχτες, ακόμη και το βράδυ, διότι ο κύκλος παραδόσεων και παραλαβών φαίνεται να μην σταματά ποτέ.

Καθώς περνάει η μέρα, τα ράφια γεμίζουν με διαφανείς πλαστικές σακούλες που φέρουν ετικέτες με τη λέξη «Shein», τις πασίγνωστες πλέον σακούλες στους δεκάδες εκατομμύρια πελάτες της εταιρείας.

Αλλά ακόμα και μετά τις 22:00, οι ραπτομηχανές, όπως και οι άνθρωποι που σκύβουν από πάνω τους, συνεχίζουν να δουλεύουν, ενώ συνεχίζουν να καταφθάνουν και φορτηγά με ακόμα περισσότερα υφάσματα, μερικές φορές τόσο γεμάτα που κάποια πέφτουν στο έδαφος.

«Συνήθως δουλεύουμε 10, 11 ή 12 ώρες την ημέρα», λέει μια 49χρονη γυναίκα από την περιοχή Τσιανγκσί που προτιμά να παραμείνει ανώνυμη. «Τις Κυριακές δουλεύουμε περίπου τρεις ώρες λιγότερο».

Η γυναίκα βρίσκεται σε έναν διάδρομο, όπου μια ντουζίνα άνθρωποι είναι στριμωγμένοι γύρω από μια σειρά από πίνακες ανακοινώσεων. Διαβάζουν τις αγγελίες εργασίας στον πίνακα, ενώ εξετάζουν τη ραφή σε ένα παντελόνι chino που κρέμεται από πάνω του.

Αυτή είναι η αλυσίδα εφοδιασμού της Shein. Τα εργοστάσια αναλαμβάνουν να κατασκευάσουν ρούχα κατά παραγγελία και άλλες φορές οι παραγγελίες είναι μεγάλες και άλλοτε πιο μικρές. Αν, για παράδειγμα, τα κολλητά παντελόνια chinos έχουν ζήτηση, οι παραγγελίες θα αυξηθούν και το ίδιο θα πρέπει να κάνει και η παραγωγή. Τότε, τα εργοστάσια προσλαμβάνουν προσωρινούς εργάτες για να ικανοποιήσουν τη ζήτηση που το μόνιμο προσωπικό δεν μπορεί να καλύψει.

Η μετανάστρια εργάτρια από το Τσιανγκσί αναζητά μια βραχυπρόθεσμη σύμβαση και η παραγωγή των chino είναι μια επιλογή.

«Βγάζουμε τόσο λίγα. Το κόστος ζωής είναι πλέον τόσο υψηλό», λέει, προσθέτοντας ότι ελπίζει να βγάλει αρκετά χρήματα για να τα στείλει πίσω στα δύο παιδιά της που ζουν με τους παππούδες τους.

«Πληρωνόμαστε με το κομμάτι», εξηγεί. «Εξαρτάται από το πόσο δύσκολο είναι το ρούχο. Κάτι απλό όπως ένα μπλουζάκι κοστίζει ένα-δύο γουάν (λιγότερο από 30 λεπτά του ευρώ) ανά τεμάχιο και μπορώ να φτιάξω περίπου δώδεκα ανά ώρα».

Ο έλεγχος της ραφής στο παντελόνι chino που κρέμεται πάνω από τον πίνακα ανακοινώσεων είναι πολύ σημαντικός για να λάβουν οι εργάτες την απόφασή τους. Με βάση αυτό, υπολογίζουν πόσα θα πληρωθούν για να φτιάξουν κάθε ρούχο και πόσα μπορούν να βγάλουν σε μια ώρα.

Τα σοκάκια του Πανγιού μοιάζουν με κλασική αγορά, καθώς τα πρωινά γεμίζουν με εργάτες και σκούτερ που περνούν βιαστικά από τον πάγκο με το πρωινό, τα φλιτζάνια με το αχνιστό γάλα σόγιας και τον αγρότη που πουλάει αυγά κοτόπουλου και πάπιας.

Οι υπερωρίες είναι ο κανόνας

Το κανονικό ωράριο εργασίας φαίνεται να είναι από τις 08:00 έως τις 22:00, διαπίστωσε το BBC. Αυτό συνάδει με τα ευρήματα έκθεσης της ελβετικής ομάδας υπεράσπισης ανθρωπίνων δικαιωμάτων Public Eye, η οποία διεξήγαγε συνεντεύξεις με 13 εργάτες κλωστοϋφαντουργίας σε εργοστάσια που παράγουν ρούχα για τη Shein.

Ωστόσο, διαπίστωσαν ότι ορισμένοι υπάλληλοι εργάζονταν υπερβολικές υπερωρίες. Σημείωσε ότι ο βασικός μισθός χωρίς υπερωρίες ήταν 2.400 γουάν (317 ευρώ) – πολύ κάτω από τα 6.512 γουάν (860 ευρώ) που η Asia Floor Wage Alliance (Οργάνωση για τα εργασιακά δικαιώματα στον τομέα της παραγωγής ρούχων) λέει ότι απαιτούνται για να μπορεί κάποιος να επιβιώσει. Αλλά οι εργαζόμενοι με τους οποίους μίλησε το BBC λένε ότι κατάφεραν να κερδίζουν μεταξύ 4.000 και 10.000 γουάν το μήνα, χάρη στις ατελείωτες υπερωρίες.

«Αυτά τα ωράρια δεν είναι ασυνήθιστα, αλλά είναι σαφές ότι είναι παράνομα και παραβιάζουν βασικά ανθρώπινα δικαιώματα», δήλωσε ο Ντέιβιντ Χάτσφιλντ, στέλεχος της Pulic Eye. «Είναι μια ακραία μορφή εκμετάλλευσης και αυτό πρέπει να γίνει γνωστό».

Η μέση εβδομαδιαία εργασία δεν πρέπει να υπερβαίνει τις 44 ώρες, σύμφωνα με την κινεζική εργατική νομοθεσία, η οποία ορίζει επίσης ότι οι εργοδότες πρέπει να διασφαλίζουν ότι οι εργαζόμενοι έχουν τουλάχιστον ένα ρεπό την εβδομάδα. Εάν ένας εργοδότης θέλει να παρατείνει τα παραπάνω ωράριο, αυτό θα πρέπει να γίνεται μόνο για ειδικούς λόγους.

Αν και η έδρα της Shein βρίσκεται πλέον στη Σιγκαπούρη, δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η πλειονότητα των προϊόντων της κατασκευάζεται στην Κίνα. Παράλληλα, είναι δεδομένο ότι η επιτυχία της εταιρείας έχει τραβήξει την προσοχή των ΗΠΑ, καθώς η Ουάσιγκτον γίνεται όλο και πιο επιφυλακτική απέναντι στις κινεζικές επιχειρήσεις.

Τον Ιούνιο, ο εκλεκτός του Ντόναλντ Τραμπ για το υπουργείο Εξωτερικών των ΗΠΑ, Μάρκο Ρούμπιο, δήλωσε ότι είχε «σοβαρές ανησυχίες ηθικής φύσεως» σχετικά με τους «βαθύτατους δεσμούς της Shein με τη Λαϊκή Δημοκρατία της Κίνας». «Η δουλεμπορική εργασία, τα εργοστάσια με τις άθλιες συνθήκες εργασίας και τα εμπορικά κόλπα είναι τα βρώμικα μυστικά πίσω από την επιτυχία της Shein», έγραψε.

Αν και δεν συμφώνησαν όλοι με τις λέξεις και το ύφος που επέλεξε ο Ρούμπιο, πολλές ακτιβιστικές ομάδες καταγγέλλουν ότι τα ωράρια στην Γκουανγκζού, που έχουν γίνει τρόπος ζωής για πολλούς κατοίκους της περιοχής, είναι άδικα και υποκρύπτουν άγρια εκμετάλλευση.

Οι μηχανές δίνουν τον ρυθμό κάθε μέρα. Σταματούν μόνο για το μεσημεριανό και το βραδινό, όταν οι εργάτες κάνουν μία σύντομη παύση πηγαίνοντας στο κυλικείο, για να φάνε. Αν δεν υπάρχει θέση για να κάτσουν, τρώνε όρθιοι.

«Εργάζομαι σε αυτά τα εργοστάσια για περισσότερα από 40 χρόνια», ανέφερε μια γυναίκα που αφιέρωσε μόλις 20 λεπτά για να φάει το γεύμα της. Αυτή ήταν απλώς μια ακόμη ημέρα για εκείνη.

Προσπάθειες για ένα καλύτερο προφίλ

Στο εσωτερικό, τα εργοστάσια που επισκέφτηκε το BBC δεν ήταν γεμάτα. Υπήρχε αρκετό φως και είχαν εγκατασταθεί ανεμιστήρες βιομηχανικών διαστάσεων, διασφαλίζοντας ότι οι εργάτες θα δουλεύουν σε δροσερή ατμόσφαιρα. Την ίδια στιγμή, τεράστιες αφίσες προτρέπουν το προσωπικό να αναφέρει τυχόν ανήλικους εργάτες, πιθανότατα μία προσθήκη μετά τα δύο περιστατικά παιδικής εργασίας που ανακαλύφθηκαν σε εργοστάσια της Shein πέρυσι.

Όπως φαίνεται, η εταιρεία πλέον παρακολουθεί στενότερα τους προμηθευτές της, καθώς σχεδιάζει την εισαγωγή της στο χρηματιστήριο του Λονδίνου.

«Έχει να κάνει με τη φήμη τους», λέει ο Σενγκ Λου, καθηγητής Σπουδών Μόδας και Ένδυσης στο Πανεπιστήμιο του Ντέλαγουερ, στις ΗΠΑ. «Αν η Shein καταφέρει να μπει επιτυχώς στο χρηματιστήριο, τότε αυτό σημαίνει ότι αναγνωρίζεται ως μια αξιοπρεπής εταιρεία. Αλλά αν θέλουν να διατηρήσουν την εμπιστοσύνη των επενδυτών, πρέπει να αναλάβουν και κάποια ευθύνη».

Μία από τις μεγαλύτερες προκλήσεις που αντιμετωπίζει η Shein είναι οι κατηγορίες ότι προμηθεύεται βαμβάκι από την περιοχή Σιντζιάνγκ της Κίνας.

Το βαμβάκι της Σιντζιάνγκ, άλλοτε φημισμένο ως ένα για τα καλύτερα υφάσματα στον κόσμο, τώρα οι περισσότεροι το αποφεύγουν, καθώς υπάρχουν ισχυρισμοί ότι παράγεται με καταναγκαστική εργασία από μέλη της μουσουλμανικής μειονότητας των Ουιγούρων, μια κατηγορία την οποία το Πεκίνο αρνείται κατηγορηματικά.

«Ο μόνος τρόπος η Shein να σταματήσει να δέχεται τέτοιου είδους κριτική και καταγγελίες είναι η μεγαλύτερη διαφάνεια από την πλευρά της», λέει ο καθηγητής Σενγκ.

«Αν δεν δημοσιοποιήσουν πλήρως τον κατάλογο των εργοστασίων τους, αν δεν κάνουν την αλυσίδα εφοδιασμού τους πιο διαφανή, τότε νομίζω ότι θα είναι πολύ δύσκολο για τη Shein» τονίζει.

Ένα σημαντικό πλεονέκτημα, προσθέτει, είναι ότι η αλυσίδα εφοδιασμού της Shein βρίσκεται στην Κίνα: «Πολύ λίγες χώρες έχουν μια πλήρη αλυσίδα εφοδιασμού. Η Κίνα την έχει και κανείς δεν μπορεί να την ανταγωνιστεί».

Επίδοξοι ανταγωνιστές όπως το Βιετνάμ και το Μπαγκλαντές εισάγουν πρώτες ύλες από την Κίνα για να κατασκευάσουν ρούχα. Αλλά τα κινεζικά εργοστάσια βασίζονται εξ ολοκλήρου σε τοπικές πηγές για τα πάντα, από τα υφάσματα μέχρι τα φερμουάρ και τα κουμπιά. Έτσι, είναι εύκολο να φτιάξουν μια ποικιλία ενδυμάτων και είναι σε θέση να το κάνουν με μεγάλη ταχύτητα.

Αυτό βοηθά ιδιαίτερα την Shein, η οποία έχει αναπτύξει αλγόριθμο που καθορίζει τον όγκο των νέων παραγγελιών. Εάν οι καταναλωτές κάνουν επανειλημμένα κλικ σε ένα συγκεκριμένο φόρεμα ή περνούν περισσότερο χρόνο κοιτάζοντας ένα μάλλινο πουλόβερ, η εταιρεία το γνωρίζει και ζητά από τα εργοστάσια να φτιάξουν περισσότερα - και γρήγορα.

Για τους εργαζόμενους στην Γκουανγκζού, αυτό μπορεί να αποτελέσει πρόκληση.

«Η Shein έχει τα υπέρ και τα κατά της», δήλωσε ένας ιδιοκτήτης εργοστασίου. «Το καλό είναι ότι οι παραγγελίες είναι μεγάλες, αλλά το κέρδος είναι χαμηλό και σταθερό».

Η Shein, δεδομένου του μεγέθους και της επιρροής της, κάνει σκληρές διαπραγματεύσεις. Έτσι, οι ιδιοκτήτες εργοστασίων αναγκάζονται να κάνουν περικοπές σε άλλους τομείς, με αποτέλεσμα συχνά να μειώνονται οι μισθοί του προσωπικού.

«Πριν από τη Shein, παράγαμε και πουλούσαμε ρούχα μόνοι μας», δήλωσε ένας ιδιοκτήτης τριών εργοστασίων. «Μπορούσαμε να υπολογίσουμε το κόστος, να αποφασίσουμε την τιμή και να υπολογίσουμε το κέρδος. Τώρα η Shein ελέγχει την τιμή και πρέπει εμείς να σκεφτούμε τρόπους για να μειώσουμε το κόστος».

Όταν όμως οι παραγγελίες αυξάνονται κατακόρυφα, τότε είναι σαν να χτυπούν φλέβα χρυσού. Η εταιρεία αποστέλλει περίπου ένα εκατομμύριο πακέτα την ημέρα κατά μέσο όρο, σύμφωνα με στοιχεία της ShipMatrix, μιας εταιρείας συμβούλων logistics.

«Η Shein είναι ένας πυλώνας της βιομηχανίας της μόδας», δήλωσε ο Γκούο Κουινγκ, ένας από τους προμηθευτές της Shein.

«Ξεκίνησα όταν ξεκίνησε και η Shein. Έζησα από κοντά την άνοδό της. Για να είμαι ειλικρινής, η Shein είναι μια φοβερή εταιρεία στην Κίνα. Νομίζω ότι θα γίνει ισχυρότερη, γιατί πληρώνει στην ώρα της. Εδώ είναι η πιο αξιόπιστη. Αν η πληρωμή για τα αγαθά μας είναι ληξιπρόθεσμη στις 15, ανεξάρτητα από το αν είναι εκατομμύρια ή δεκάδες εκατομμύρια, τα χρήματα θα καταβληθούν στην ώρα τους», αναφέρει.

Η δουλειά για τη Shein, με τα εξαντλητικά της ωράρια και τους ενίοτε χαμηλότερους μισθούς, μπορεί να μην ικανοποιεί όλους τους εργαζομένους της. Είναι όμως πηγή υπερηφάνειας για ορισμένους.

«Αυτή είναι η συμβολή που μπορούμε να κάνουμε εμείς οι Κινέζοι στον κόσμο», δήλωσε μια 33χρονη επόπτρια από την Γκουανγκντόνγκ, η οποία δεν θέλησε να αποκαλύψει το όνομά της. Παραδέχεται ότι οι ώρες εργασίας είναι πολλές, αλλά αναφέρει ότι «τα πάμε καλά μεταξύ μας. Είμαστε σαν οικογένεια».

Σύμφωνα με το BBC, ακόμη και ώρες αφού οι περισσότεροι εργάτες σχόλασαν τη νύχτα, τα φώτα σε πολλά κτίρια παρέμεναν αναμμένα.

Σύμφωνα με τη μαρτυρία ενός ιδιοκτήτη εργοστασίου, ορισμένοι εργάζονται μέχρι τα μεσάνυχτα, σε μία προσπάθεια να αυξήσουν το ημερομίσθιο τους.

Εξάλλου, ανά πάσα στιγμή κάποιος πελάτης στο Λονδίνο, την Αθήνα, το Σικάγο, το Ντουμπάι θα «κυνηγά» το επόμενο ρούχο στην καλύτερη τιμή.