Τελικά ο Κολόμβος ήταν Ιταλός, Ισπανός, Έλληνας ή... κάτι άλλο;
Πολλές χώρες ερίζουν για την καταγωγή του Χριστόφορου Κολόμβου, του εξερευνητή που ξεκίνησε για το υπερατλαντικό ταξίδι του στον Νέο Κόσμο το 1942 αλλάζοντας την ιστορία της ανθρωπότητας και της παγκόσμιας ιστορίας. Οι περισσότεροι πιστεύουν ότι ήταν Ιταλός από τη Γένοβα, άλλοι ότι ήταν Ισπανός, ενώ υπήρχε και η πρόταση ότι ήταν Έλληνας! Τώρα όμως μια ομάδα ερευνητών υποστηρίζει ότι για πρώτη φορά μπορεί να δοθεί μια σίγουρη απάντηση βασισμένη στο ίδιο το DNA του Κολόμβου.
Η αποκάλυψη
Σύμφωνα με την εικοσαετή γενετική έρευνα για τα λείψανα του
Χριστόφορου Κολόμβου, πιθανότατα ο εξερευνητής ήταν Σεφαραδίτης Εβραίος από την
Ισπανία και όχι Ιταλός!
Αυτό θα σήμαινε ότι ο άνθρωπος που έπαιξε κεντρικό ρόλο στη
δημιουργία της πανίσχυρης αυτοκρατορίας της Ισπανίας προερχόταν από την ίδια
την κοινότητα των ανθρώπων τους οποίους οι πάτρωνές του, ο βασιλιάς Φερδινάνδος και τη βασίλισσα
Ισαβέλλα, εκδίωξαν από το βασίλειό τους την ίδια χρονιά που ο
Κολόμβος έφτασε στην Αμερική.
Τα ευρήματα της έρευνας ανακοινώθηκαν το βράδυ του Σαββάτου
κατά τη διάρκεια ενός ειδικού προγράμματος που προβλήθηκε στον εθνικό ραδιοτηλεοπτικό
σταθμό RTVE, για να συμπέσει με την εθνική εορτή της Ισπανίας, η οποία τιμά την
άφιξη του Κολόμβου στον Νέο Κόσμο στις 12 Οκτωβρίου 1492.
Αυτά τα νέα ευρήματα βασίζονται σε περισσότερες από δύο
δεκαετίες έρευνας. Η μελέτη ξεκίνησε το 2003, όταν ο Χοσέ Αντόνιο Γιορέντε,
καθηγητής ιατροδικαστικής στο Πανεπιστήμιο της Γρανάδας, και ο ιστορικός
Μαρσιάλ Κάστρο, προχώρησαν στην εκταφή αυτών που θεωρείται ότι είναι τα λείψανα
του Κολόμβου από τον καθεδρικό ναό της Σεβίλλης.
Ο Χοσέ Αντόνιο Γιορέντε, που ηγήθηκε της έρευνας, είπε ότι η ανάλυση που έκαναν αποκάλυψε ότι
το DNA του Κολόμβου ήταν «συμβατό» με εβραϊκή καταγωγή.
«Έχουμε μερικό, αλλά επαρκές, DNA από τον Χριστόφορο
Κολόμβο», ανέφερε ο ίδιος. «Έχουμε επίσης DNA από τον γιο του, Φερνάντο Κολόν, και τόσο
στο χρωμόσωμα Y [αρσενικό από τον πατέρα] όσο και στο μιτοχονδριακό DNA [που μεταδίδεται από
τη μητέρα] του Φερνάντο υπάρχουν ίχνη συμβατά με εβραϊκή προέλευση».
Ενώ ο Γιορέντε αναγνώρισε ότι δεν ήταν σε θέση να
προσδιορίσει τον ακριβή τόπο γέννησης του Κολόμβου, είπε ότι το πιθανότερο ήταν ότι
προερχόταν από την ισπανική περιοχή της Μεσογείου.
«Το DNA δείχνει ότι η καταγωγή του Χριστόφορου Κολόμβου ήταν από τη δυτική Μεσόγειο», είπε ο ερευνητής. «Αφού δεν υπήρχαν Εβραίοι στη Γένοβα
τον 15ο αιώνα, η πιθανότητα να ήταν από εκεί είναι ελάχιστη. Και πράγματι δεν
υπήρχε μεγάλη εβραϊκή παρουσία στην υπόλοιπη ιταλική χερσόνησο, κάτι που κάνει αυτήν
την υπόθεση πολύ αδύναμη».
Δεδομένου ότι δεν υπάρχουν στέρεες θεωρίες ούτε σαφείς
ενδείξεις ότι ο Κολόμβος θα μπορούσε να ήταν Γάλλος (όπου ζούσαν εκείνη την εποχή Εβραίοι),
πρόσθεσε ο Γιορέντε, η περιοχή που θα μπορούσε να τον «έχει γεννήσει»
περιορίστηκε ακόμη περισσότερο.
«Μας μένει έτσι η ισπανική περιοχή της Μεσογείου, τα νησιά
των Βαλεαρίδων και η Σικελία. Αλλά θα ήταν περίεργο να προέρχεται από τη
Σικελία γιατί τότε ο Χριστόφορος Κολόμβος θα είχε συνδεθεί με κάποιο ίχνος της
ιταλικής ή της σικελικής γλώσσας. Έτσι, αυτό σημαίνει ότι η πιο πιθανή καταγωγή
του είναι στην ισπανική περιοχή της Μεσογείου ή στα νησιά των Βαλεαρίδων που
ανήκαν στο στέμμα της Αραγονίας εκείνη την εποχή».
Οι ερευνητές εκτιμούν ότι η πιο πιθανή γενέτειρα του Κολόμβου
ήταν η Βαλένθια, ενώ είναι πιθανό ότι έκρυψε την εβραϊκή του καταγωγή ή
προσηλυτίστηκε στον χριστιανισμό, για να γλιτώσει τον διωγμό.
Σύμφωνα με το RTVE, τα ευρήματα του Γιορέντε δίνουν τέλος σε πέντε αιώνες εικασιών σχετικά με
τη γενέτειρα και την εθνικότητα του Κολόμβου. Κατά τη διάρκεια των αιώνων, έχουν
προταθεί πάνω από 25 γενέτειρες για τον Κολόμβο από τις οποίες κάποιες
υποστηρίζουν ότι ο εξερευνητής θα μπορούσε να ήταν Γενοβέζος, Βάσκος,
Καταλανός, Γαλικιανός, Έλληνας, Πορτογάλος ή Σκωτσέζος. Αφού ανέλυσε αυτές τις
25 πιθανές τοποθεσίες και στη συνέχεια επικεντρώθηκε σε μια μικρότερη λίστα των
οκτώ, ο Γιορέντε εστίασε τελικά στη δυτική Ευρώπη.
Προβληματισμός και επιφυλακτικότητα
Τα συμπεράσματά του που αλλάζουν την ιστορία, ωστόσο, έγιναν
δεκτά με εξαιρετική επιφυλακτικότητα από την υπόλοιπη επιστημονική κοινότητα.
«Δυστυχώς, από επιστημονική άποψη, δεν μπορούμε πραγματικά
να αξιολογήσουμε τι περιείχε το ντοκιμαντέρ, επειδή οι ερευνητές δεν προσέφεραν δεδομένα από
την ανάλυση», είπε στην El País ο Αντόνιο Αλόνσο, γενετιστής και πρώην
διευθυντής του Εθνικού Ινστιτούτου Τοξικολογίας και Εγκληματολογικών Επιστημών
της Ισπανίας.
«Αυτό που μπορώ να πω είναι ότι το ντοκιμαντέρ δεν δείχνει
ποτέ το DNA του Κολόμβου και, ως επιστήμονες, δεν γνωρίζουμε ποια ανάλυση
έγινε».
Παράλληλα, ο Ροντρίγκο Μπαρκερά, ειδικός στην αρχαιογενετική στο
Ινστιτούτο Μαξ Πλανκ για την Εξελικτική Ανθρωπολογία, είπε ότι ήταν έκπληκτος
που τα ευρήματα κοινοποιήθηκαν χωρίς προηγούμενη εξέταση από άλλους στην
επιστημονική κοινότητα.
«Κανονικά, στέλνεις το άρθρο σου σε ένα επιστημονικό
περιοδικό», είπε στην El País. «Ένας συντάκτης στη συνέχεια το επιμελείται και
τουλάχιστον τρεις ανεξάρτητοι επιστήμονες εξετάζουν το έργο και αποφασίζουν εάν
είναι επιστημονικά έγκυρο ή όχι. Εάν είναι, δημοσιεύεται και έτσι η υπόλοιπη
επιστημονική κοινότητα μπορεί να πει εάν συμφωνεί με αυτό ή όχι. Η απευθείας προβολή του
στην τηλεόραση χωρίς να έχει προηγηθεί όλη αυτή η έρευνα και ο διάλογος και με
όλη αυτή την εστίαση που προκαλείται από τα μέσα ενημέρωσης, εμποδίζει την
επιστημονική κοινότητα να εκφέρει τεκμηριωμένη άποψη γι' αυτό».
Ο Γιορέντε υπερασπίστηκε τις ενέργειές του στην ίδια
εφημερίδα, λέγοντας: «Η ομάδα μας και το πανεπιστήμιο θεωρούσαν πάντα αυτή τη
μελέτη για τον Χριστόφορο Κολόμβο και την οικογένειά του ως μια ενιαία, ενωμένη
και αχώριστη μονάδα και τίποτα δεν θα δημοσιευθεί μέχρι να ολοκληρωθεί η έρευνα».
Η αποκάλυψη του Σαββάτου ήρθε δύο ημέρες αφότου ο Γιορέντε και η ομάδα του είπαν ότι η ανάλυση DNA των
λειψάνων του Κολόμβου, του γιου του Φερνάντο και του αδελφού του Ντιέγκο
«επιβεβαίωσε οριστικά» ότι ο μερικός σκελετός που φυλάσσεται σε έναν τάφο στον
καθεδρικό ναό της Σεβίλλης ήταν του διάσημου πλοηγού. Σε αυτά τα λείψανα
βασίστηκε και η έρευνά τους.
Οι διωγμοί
Αν και ο Κολόμβος πέθανε στην ισπανική πόλη Βαγιαδολίδ το
1506, ήθελε να ταφεί στο νησί Ισπανιόλα, το οποίο σήμερα ανήκει στην Αϊτή και
τη Δομινικανή Δημοκρατία. Τα λείψανά του μεταφέρθηκαν εκεί το 1542, στη
συνέχεια μεταφέρθηκαν στην Κούβα το 1795 και τέλος κατέληξαν στη Σεβίλλη το
1898 όταν η Ισπανία έχασε τον έλεγχο της Κούβας μετά τον ισπανοαμερικανικό
πόλεμο.
Εάν ο Κολόμβος ήταν Σεφαραδίτης Εβραίος -το Σεφαράντ είναι
το εβραϊκό όνομα της Ιβηρικής χερσονήσου- η ταυτότητά του θα αποτελούσε κάτι
σαν… ιστορική ειρωνεία και σίγουρα θα ήταν κάτι που ο ίδιος θα ήθελε να κρύψει από την
κοινωνία και τους επιφανείς προστάτες του.
Η άφιξή του στην Αμερική άνοιξε το δρόμο για την άνοδο της εκθαμβωτικά πλούσιας και ισχυρής αυτοκρατορίας της Ισπανίας στην αμερικανική ήπειρο, η οποία ουσιαστικά συνέπεσε με την διωγμό των 300.000 περίπου Εβραίων της Ισπανίας από τους προστάτες του Κολόμβου- Φερδινάνδο και Ισαβέλλα- εν μέσω αντισημιτικών φόβων για την υποτιθέμενη φυλετική καθαρότητα. Αιώνες διώξεων, πογκρόμ και περιφερειακών απελάσεων κορυφώθηκαν το 1492, όταν ο εβραϊκός πληθυσμός της χώρας διατάχθηκε είτε να φύγει είτε να προσηλυτιστεί στον καθολικισμό. Σε διαφορετική περίπτωση καίγονταν στην πυρά. Ανάλογη μεταχείριση επεφύλαξαν και σε όσους Μουσουλμάνους ζούσαν στην περιοχή.
Το 2015 η Ισπανία προσπάθησε να εξιλεωθεί γι’ αυτό το
πογκρόμ κατά των Εβραίων, το οποίο χαρακτήρισε «ιστορικό λάθος», ψηφίζοντας
έναν νόμο με ισχύ για περιορισμένο χρονικό διάστημα, ο οποίος πρόσφερε την
ισπανική υπηκοότητα στους απογόνους των Εβραίων που εκδιώχθηκαν από τη χώρα στα
τέλη του 15ου αιώνα.
Περίπου 132.000 άτομα σεφαραδίτης καταγωγής υπέβαλαν αίτηση
για ιθαγένεια πριν λήξει ο νόμος τον Οκτώβριο του 2019. Περισσότεροι από τους
μισούς από αυτούς που υπέβαλαν αίτηση ήταν από χώρες της Λατινικής Αμερικής,
όπως το Μεξικό, την Κολομβία, τη Βενεζουέλα, την Αργεντινή, το Περού, τον
Παναμά, τη Χιλή και τον Ισημερινό.