Πώς κατασκεύασαν οι Αιγύπτιοι τις πυραμίδες; Μια νέα έρευνα δίνει απαντήσεις

Απάντηση για ένα από τα μεγαλύτερα μυστήρια της ιστορίας

Ένα από τα μεγαλύτερα μυστήρια της Αρχαίας Αιγύπτου και μια από τις συνηθέστερες συζητήσεις μεταξύ των αρχαιολόγων -και όχι μόνο- αφορά το πώς κατάφεραν να χτίσουν τις μεγαλειώδεις πυραμίδες πριν από περισσότερα από 4.000 χρόνια. Τώρα, μια ομάδα μηχανικών και γεωλόγων παρουσιάζει μια νέα θεωρία.

Οι αρχαίοι Αιγύπτιοι έχτισαν την πρώτη Πυραμίδα για τον Φαραώ Ζοζέρ τον 27ο αιώνα π.Χ., και ήταν η ψηλότερη κατασκευή εκείνη την εποχή, με ύψος περίπου 62 μέτρα. Όμως το πώς ακριβώς χτίστηκε το μνημείο, που αποτελείται από πέτρες που ζυγίζουν πάνω από 300 κιλά, παρέμεινε ένα μυστήριο αιώνων, σύμφωνα με τη μελέτη που δημοσιεύτηκε τη Δευτέρα 5 Αυγούστου στο περιοδικό PLOS One.

«Πολλές λεπτομερείς δημοσιεύσεις έχουν παρουσιάσει πιθανές διαδικασίες για την οικοδόμηση των πυραμίδων και έχουν δώσει απτά στοιχεία, αλλά αυτές συνήθως επικεντρώνονται σε πιο πρόσφατες, καλύτερα τεκμηριωμένες και μικρότερες πυραμίδες του Μεσαίου και του Νέου Βασιλείου (1980 έως 1075 π.Χ.)», δήλωσε ο επικεφαλής συγγραφέας της νέας έρευνας Δρ. Ξαβιέ Λαντρό, Διευθύνων Σύμβουλος του Paleotechnic, ενός ιδιωτικού ερευνητικού ινστιτούτου στο Παρίσι που μελετά τις αρχαίες τεχνολογίες.

«Οι τεχνικές που χρησιμοποιήθηκαν θα μπορούσαν να περιλαμβάνουν ράμπες, γερανούς, βαρούλκα, ανελκυστήρες, ανυψωτικά μηχανήματα, περιστρεφόμενες κατασκευές ή έναν συνδυασμό αυτών των μεθόδων», πρόσθεσε. «Αλλά τι γίνεται με τις πυραμίδες του Παλαιού Βασιλείου (2675 έως 2130 π.Χ.), οι οποίες είναι πολύ μεγαλύτερες; Ενώ η δουλειά των ανθρώπων και οι ράμπες μπορεί να ήταν το μόνο που χρειαζόταν για τις μικρές κατασκευές, πιθανότατα χρησιμοποιήθηκαν και άλλες τεχνικές για τις πιο μεγάλες πυραμίδες».

Χρησιμοποιώντας μια διεπιστημονική προσέγγιση, η νέα εργασία είναι η πρώτη που παρουσιάζει ένα σύστημα συμβατό με την εσωτερική αρχιτεκτονική της Πυραμίδας του Ζοζέρ, αναφέρουν οι συγγραφείς. Πρόκειται για μια υδραυλική συσκευή ανύψωσης που θα έκανε τις βαριές πέτρες να επιπλέουν μέχρι τη μέση της πυραμίδας με τη βοήθεια του νερού.

Ένα πολύπλοκο σύστημα επεξεργασίας νερού θα έδινε ώθηση σε έναν υδροκίνητο ανελκυστήρα, ο οποίος θα βρισκόταν εντός του εσωτερικού κατακόρυφου άξονα της πυραμίδας. Σύμφωνα με τη μελέτη, με αυτόν τον τρόπο κάποιος τύπος πλωτήρα θα σήκωνε τις βαριές πέτρες στη μέση της πυραμίδας.

Η έρημος της Αιγύπτου ήταν κάποτε σαβάνα

Με την ανάλυση των διαθέσιμων δεδομένων, συμπεριλαμβανομένης της παλαιοκλιματολογίας, της μελέτης των αρχαίων κλιμάτων και των αρχαιολογικών δεδομένων, η ομάδα μελέτης πρότεινε ότι το νερό από τα αρχαία ρεύματα έρεε από τα δυτικά του οροπεδίου Σακκάρα σε ένα σύστημα χαρακωμάτων και σηράγγων βαθέων υδάτων που περιέβαλλε τη Πυραμίδα του Ζοζέρ.

Έτσι, σύμφωνα με την νέα έρευνα, το νερό θα κυλούσε και στο Γκισρ ελ Μουντίρ - μια τεράστια ορθογώνια ασβεστολιθική κατασκευή 650 επί 350 μέτρων, η οποία θα λειτουργούσε ως φράγμα ελέγχου. Αυτή η κατασκευή -για την οποία στο παρελθόν έχουν προταθεί διάφορες χρήσεις όπως φρούριο, αρένα γιορτών ή στάβλος για βοοειδή- θα έλεγχε και θα αποθήκευε το νερό από τις έντονες πλημμύρες, ενώ θα μπορούσε να φιλτράρει τα ιζήματα και τη βρωμιά, ώστε να μην φράξουν τις διόδους του νερού.

Το θεωρητικό σύστημα επεξεργασίας νερού που προτείνουν οι ερευνητές όχι μόνο θα επέτρεπε τον έλεγχο του νερού κατά τη διάρκεια πλημμυρών, αλλά θα είχε επίσης «διασφαλίσει επαρκή ποιότητα και ποσότητα νερού τόσο για ύδρευση όσο και για άρδευση και για ανάγκες μεταφορών ή κατασκευών», δήλωσε ο συν-συγγραφέας της μελέτης Δρ. Γκιγιόμ Πιτόν, ερευνητής στο Εθνικό Ινστιτούτο Ερευνών της Γαλλίας για τη Γεωργία, τα Τρόφιμα και το Περιβάλλον (INRAE), που εδρεύει στο Ινστιτούτο Περιβαλλοντικών Γεωεπιστημών του Πανεπιστημίου της Γκρενόμπλ των Άλπεων.

Οι συγγραφείς αναφέρονται σε πολλές προηγούμενες μελέτες, οι οποίες έχουν ήδη καταλήξει στο συμπέρασμα ότι η έρημος Σαχάρα είχε πιο τακτικές βροχοπτώσεις πριν από χιλιάδες χρόνια από ό,τι σήμερα. Μάλιστα, θεωρείται ότι το τοπίο θα έμοιαζε με σαβάνα, η οποία θα μπορούσε να υποστηρίξει περισσότερη φυτική ζωή από ό,τι οι άνυδρες συνθήκες που επικρατούν στην έρημο. Ωστόσο, υπάρχει συζήτηση για το πότε ακριβώς οι κλιματικές συνθήκες ήταν πιο υγρές.

Η Δρ Τζούντιθ Μπάνμπουρι, γεωαρχαιολόγος στο Πανεπιστήμιο του Κέιμπριτζ στο Λονδίνο που δεν συμμετείχε στη νέα μελέτη, συμφώνησε ότι μπορεί να υπήρχε αρκετό νερό για να υποστηρίξει ένα σύστημα όπως ο υδραυλικός ανελκυστήρας. Επισήμανε μάλιστα μια προηγούμενη έρευνα, η οποία είχε διαπιστώσει ότι υπήρχαν υδρορροές που κατασκευάζονταν και χρησιμοποιούνταν στο Παλαιό Βασίλειο και συνέλεγαν το βρόχινο νερό, καθώς και παλαιότερη έρευνα που εξέταζε τη διατροφή των πτηνών εκείνης της εποχής, η οποία αποτελούνταν και από είδη υγροτόπων όπως οι βάτραχοι.

«Νομίζω ότι είναι αρκετά διαδεδομένη η πεποίθηση ότι η έρημος ήταν πιο βροχερή στο Παλαιό Βασίλειο, σίγουρα στο πρώιμο Παλαιό Βασίλειο όταν χτιζόταν η πυραμίδα του Ζοζέρ», πρόσθεσε.

Πάντως, αν και η θεωρία παρέχει μια «ευφυή λύση», ορισμένοι αιγυπτιολόγοι δεν φαίνεται να πείθονται απόλυτα, καθώς μια πιο ευρέως διαδεδομένη θεωρία υποστηρίζει ότι οι αρχαίοι Αιγύπτιοι χρησιμοποιούσαν ράμπες και συσκευές μεταφοράς για να τοποθετήσουν τα βαριά τετράγωνα κομμάτια πέτρας στη θέση τους, λέει ο αιγυπτιολόγος Δρ. Ντέιβιντ Τζέφρις, συνταξιούχος ανώτερος λέκτορας αιγυπτιακής αρχαιολογίας στο University College του Λονδίνου που δεν συμμετείχε στη μελέτη.

Από την άλλη πλευρά, οι ειδικοί παραμένουν σκεπτικοί για το εάν θα υπήρχε αρκετά σταθερή βροχόπτωση για να γεμίσουν οι κατασκευές που θα υποστήριζαν τον υδραυλικό ανελκυστήρα, όπως η «Ξηρά Τάφρος», ένα γιγάντιο κανάλι που περιβάλλει την πυραμίδα του Ζοζέρ και τις κοντινές κατασκευές. Οι συγγραφείς πιστεύουν ότι συλλέχτηκε νερό που βοήθησε στην τροφοδοσία του ανελκυστήρα όταν ήταν σε χρήση.

Η πιο πράσινη περίοδος της Σαχάρας πιθανότατα τελείωσε στις αρχές της τρίτης χιλιετίας π.Χ., σύμφωνα με τον Τζέφρις. Η μικρής κλίμακας βροχόπτωση δεν θα μπορούσε να γεμίσει τις κατασκευές στο βαθμό που χρειάζεται για έναν υδραυλικό ανελκυστήρα δεδομένου ότι θα υπήρχε και απώλεια νερού μέσα από τον ασβεστόλιθο της κατασκευής, πρόσθεσε ο Δρ Φάμπιαν Γουέλτς, διευθυντής του Ινστιτούτου Αρχαιολογίας στο Πανεπιστήμιο Cardinal Stefan Wyszynski στη Βαρσοβία, ο οποίος δεν συμμετείχε στη νέα μελέτη.

«Το κλίμα είχε περισσότερη υγρασία (εποχικές — χειμερινές βροχές) στη βόρεια Αίγυπτο (οπότε και στη Σακκάρα) κατά την 3η Δυναστεία (2670-2613 π.Χ.), αλλά η έντασή τους ήταν σχετικά χαμηλή. Αυτές οι βροχές, ακόμη και αν γέμιζαν με νερό την κοιλάδα, η οποία εκτός από τις εποχές των βροχών ήταν τελείως ξερή, δεν θα μπορούσαν να γεμίσουν την τάφρο ούτε σε μικρό βαθμό. Αυτά τα νερά θα απορροφούνταν αμέσως βαθιά μέσα στον βραχώδη όγκο. Γι’ αυτό δεν υπάρχει καμία αμφιβολία, εκτός κι αν σημειώθηκε κάποια βιβλική πλημμύρα», είπε ο Γουέλτς στο CNN.

Οι συγγραφείς της μελέτης συμφώνησαν ότι είναι πολύ απίθανο το σύστημα να γέμιζε μόνιμα με νερό, αλλά υποστηρίζουν ότι είναι πιο πιθανό οι εποχικές πλημμύρες να μπορούσαν να γεμίσουν τη δεξαμενή με αρκετό νερό, ώστε να υποστηρίξει τον υδραυλικό ανελκυστήρα κατά την κατασκευή της πυραμίδας. Ωστόσο, χρειάζεται ακόμη περισσότερη έρευνα για να γνωρίζουμε ακριβώς πόσες βροχοπτώσεις και πλημμύρες πιθανόν σημειώθηκαν κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, σημείωσαν οι συγγραφείς στη μελέτη.

Πάντως, δεν είναι η πρώτη φορά που ο Νείλος ερευνάται για το αν έπαιξε ρόλο στην κατασκευή των πυραμίδων. Μια έρευνα που δημοσιεύθηκε τον Μάιο μελέτησε ένα ξεραμένο πλέον παρακλάδι του τεράστιου ποταμού και υποστήριξε ότι το ρέμα πιθανότατα χρησιμοποιήθηκε για να μεταφέρει τεράστιους ασβεστολιθικούς όγκους σε εργοτάξια κατασκευής διάφορων πυραμίδων. Υπάρχουν επίσης κάποιες ενδείξεις ότι οι αρχαίοι Αιγύπτιοι χρησιμοποιούσαν υδραυλικές κατασκευές σε μικρότερη κλίμακα, είπε ο Τζέφρις.

Τα μυστήρια των αρχαίων αιγυπτιακών κατασκευών

Οι ερευνητές ως τώρα δεν είχαν καθορίσει έναν σαφή σκοπό για τον κατακόρυφο άξονα που υπάρχει μέσα στην πυραμίδα του Ζοζέρ. Μερικές μεταγενέστερες πυραμίδες, όπως η Μεγάλη Πυραμίδα της Γκίζας, έχουν άξονες που πιστεύεται ότι χρησιμοποιήθηκαν για αερισμό και είναι πιθανό ο εσωτερικός άξονας να προοριζόταν επίσης για φωτισμό ή για να ανακουφίσει την πίεση στον θάλαμο από κάτω, είπε ο Τζέφρις. Όμως, ως η πρώτη του είδους της, η πυραμίδα του Ζοζέρ ήταν μια πειραματική κατασκευή που πιστεύεται ότι ξεκίνησε ως «μασταμπά» (επίπεδος τάφος) και στη συνέχεια απέκτησε ύψος. Επομένως παραμένει ασαφές σε τι ακριβώς προορίζονταν τα εσωτερικά χαρακτηριστικά της, πρόσθεσε ο ερευνητής.

Ο άξονας που βρίσκεται μέσα στην Πυραμίδας του Ζοζέρ συνδέεται με μια υπόγεια σήραγγα μήκους 200 μέτρων, η οποία συνδέεται με έναν άλλο κατακόρυφο άξονα έξω από την πυραμίδα. Ο εξωτερικός άξονας θα μπορούσε στη συνέχεια να συνδεθεί με ένα υποτιθέμενο τμήμα μεταφοράς νερού της Ξηρής Τάφρου, που αναφέρεται ως «Βαθύ Όρυγμα», αλλά απαιτείται περαιτέρω έρευνα, έγραψαν οι συγγραφείς στη μελέτη.

Ο εσωτερικός άξονας ξεκινά ακριβώς κάτω από την πυραμίδα κοντά στο κέντρο όπου βρίσκεται μια ορθογώνια κατασκευή από γρανίτη με ένα βύσμα στη βάση του. Αυτό η κατασκευή θεωρείται ότι είναι ο ταφικός θάλαμος του βασιλιά Ζοζέρ, αλλά αντ 'αυτού, οι συγγραφείς προτείνουν ότι κατασκευάστηκε με σκοπό το άνοιγμα και το κλείσιμο του υδραυλικού ανελκυστήρα, επιτρέποντας στο νερό να γεμίζει τον άξονα όταν χρησιμοποιούνταν.

Όσο για το εάν άλλες πυραμίδες κατασκευάστηκαν χρησιμοποιώντας αυτή τη μέθοδο, ο Λαντρό είπε ότι χρειάζεται περαιτέρω έρευνα. «Μπορεί να αποτελεί το κλειδί για την αποκάλυψη του μυστηρίου για το πώς τοποθετήθηκαν οι μεγαλύτεροι μονόλιθοι, που βρέθηκαν σε πυραμίδες όπως αυτή του Χέοπα. Αυτοί οι μονόλιθοι ζυγίζουν δεκάδες τόνους, καθιστώντας φαινομενικά αδύνατο την ανύψωσή τους χρησιμοποιώντας μόνο ανθρώπινη εργασία. Αντίθετα, ένας υδραυλικός ανελκυστήρας μεσαίου μεγέθους μπορεί να ανεβάσει 50 έως 100 τόνους. Η εξερεύνηση κρυμμένων αξόνων μέσα σε αυτές τις πυραμίδες θα μπορούσε να είναι ένα πολλά υποσχόμενο μονοπάτι για να ερευνήσουμε», πρόσθεσε.

Παρά τα μυστήρια των τεσσάρων χιλιετιών που περιβάλλουν τις πυραμίδες και τα χαρακτηριστικά τους, υπάρχει επαρκής τεκμηρίωση που αποδεικνύει ότι οι αρχαίοι Αιγύπτιοι χρησιμοποιούσαν ορισμένες τεχνολογίες, όπως σκαλωσιές και ράμπες από τούβλα από λάσπη για την κατασκευή διαφορετικών κατασκευών, δήλωσε η γεωαρχαιολόγος Τζούντιθ Μπάνμπουρι του Πανεπιστημίου του Κέμπριτζ. Από την άλλη, δεν υπάρχει τεκμηρίωση ή απεικονίσεις μιας υδροκίνητης συσκευής ανύψωσης από όσο γνωρίζει.

«Νομίζω ότι οι άνθρωποι, ακόμη και από την αρχαιότητα, εμπνέονται από τις πυραμίδες μιας και είναι ένα τεράστιο οικοδομικό έργο», λέει η Μπάνμπουρι. «Και δυσκολεύονται πολύ να πιστέψουν ότι φτιάχτηκαν από απλούς ανθρώπους εκείνης της εποχής, εν μέρει επειδή τις βλέπουν σαν πολύ παλιές. Ωστόσο, ξέρουμε ότι ούτως ή άλλως είχαν τεχνικές λύσεις γι’ αυτά τα πράγματα. «Δεν σημαίνει ότι η συσκευή υδραυλικής ανύψωσης δεν χρησιμοποιήθηκε», πρόσθεσε. «Αλλά θα μπορούσε να υπάρχει μια πιο απλή εξήγηση με βάση αυτά που ήδη γνωρίζουμε».