Η μελέτη σε ένα κρανίο ηλικίας 4.000 ετών έφερε στο φως απροσδόκητα στοιχεία σχετικά με τις ιατρικές ικανότητες των Αρχαίων Αιγυπτίων.
Συνηθίζουμε να πιστεύουμε ότι οι άνθρωποι που ζούσαν χιλιάδες χρόνια πριν ήταν πολύ διαφορετικοί από εμάς. Με μια προσεκτική ματιά όμως θα διαπιστώσουμε ότι τους απασχολούσαν παρόμοια θέματα με αυτά που απασχολούν εμάς και ότι πάντοτε προσπαθούσαν να βρουν τρόπους να βελτιώσουν τη ζωή τους και να την επιμηκύνουν.
Όσο κι αν νομίζουμε ότι ασθένειες όπως ο καρκίνος είναι
φαινόμενο της σύγχρονης εποχής, η ιστορία έρχεται για ακόμα μια φορά να μας διαψεύσει.
Είναι γνωστό μέσα από ιατρικά κείμενα από την αρχαία Αίγυπτο ότι οι θεραπευτές
της εποχής γνώριζαν την πάθηση. Τώρα, νέα στοιχεία από ένα κρανίο ηλικίας άνω
των 4.000 ετών αποκάλυψαν ότι οι αρχαίοι Αιγύπτιοι γιατροί είναι πολύ πιθανό
ότι προσπάθησαν να θεραπεύσουν ορισμένους καρκίνους με χειρουργική επέμβαση.
Το κρανίο με την ετικέτα 236 που βρίσκεται στη συλλογή
Duckworth Laboratory στο Πανεπιστήμιο του Κέμπριτζ στο Ηνωμένο Βασίλειο ανήκε
σε έναν άνδρα που ήταν περίπου 30 έως 35 ετών όταν πέθανε. Η επιφάνεια του
κρανίο έχει πολλές ουλές για τις οποίες οι επιστήμονες πιστεύουν ότι πρόκειται
για οστική βλάβη από κακοήθεις καρκινικούς όγκους.
Μάλιστα, οι αρχαιολόγοι θεωρούν ότι στο κρανίο αυτό
γινόμαστε μάρτυρες ενός από τα παλαιότερα παραδείγματα κακοήθειας στον αρχαίο κόσμο,
που χρονολογείται μεταξύ 2686 π.Χ. και 2345 π.Χ., την ίδια περίπου εποχή που
χτίστηκε και η πυραμίδα της Γκίζας.
Παρόλο που οι αρχαιολόγοι μελετούν το εν λόγω κρανίο ήδη από
τα μέσα του 19ου αιώνα, αυτό έκρυβε κι άλλα μυστικά. Μια νέα ομάδα ερευνητών
μελέτησε πρόσφατα πιο προσεκτικά τις ουλές του κρανίου με ψηφιακό μικροσκόπιο
και μικροϋπολογιστική τομογραφία (CT) και αυτό που εντόπισαν έκπληκτοι ήταν σημάδια
κοπής γύρω από τους όγκους, τα οποία υποδηλώνουν ότι είχαν χρησιμοποιηθεί
αιχμηρά μεταλλικά όργανα για την αφαίρεση των καρκινικών αναπτύξεων.
«Ήταν πολύ απροσδόκητο», λέει ο επικεφαλής συγγραφέας της
μελέτης Δρ. Έντγκαρντ Καμάρος, καθηγητής στο τμήμα ιστορίας στο Πανεπιστήμιο
του Σαντιάγο ντε Κομποστέλα στην Κορούνια της Ισπανίας μετά τη δημοσίευση της έρευνας
στο περιοδικό Frontiers in Medicine. «Ήμασταν πολύ δύσπιστοι στην αρχή όταν
είδαμε τα σημάδια κοπής στο μικροσκόπιο, αν και ήταν πολύ καθαρά. Χρειαστήκαμε
λίγο χρόνο, για να συνειδητοποιήσουμε ότι μπροστά στα μάτια μας είχαμε ένα
ορόσημο στην ιστορία της ιατρικής».
«Ήταν η πρώτη φορά που η ανθρωπότητα αντιμετώπιζε
χειρουργικά αυτό που σήμερα ονομάζουμε καρκίνο», δήλωσε.
Ωστόσο, είναι άγνωστο εάν οι θεραπευτές προσπάθησαν να
αφαιρέσουν τους όγκους ενώ ο ασθενής ήταν ακόμα ζωντανός ή αν οι όγκοι
αφαιρέθηκαν μετά το θάνατο για ανάλυση, είπε ο Καμάρος στο CNN. Το σίγουρο
είναι ότι η επέμβαση δεν έγινε κατά τη διάρκεια της διαδικασίας για να μουμιοποιηθεί
το σώμα.
«Αν αυτά τα σημάδια έγιναν όσο αυτό το άτομο ήταν ζωντανό, μιλάμε για κάποιο είδος θεραπείας που σχετίζεται άμεσα με τον καρκίνο», είπε. Αλλά αν τα σημάδια έγιναν μετά θάνατον, «σημαίνει ότι πρόκειται για μια προσπάθεια ιατρικής εξερεύνησης και κατανόησης του καρκίνου».
Είτε έτσι είτε αλλιώς, «είναι καταπληκτικό που οι αρχαίοι
Αιγύπτιοι γιατροί έκαναν μια τέτοια χειρουργική επέμβαση», πρόσθεσε ο Καμάρος.
«Αλλά δεν μπορούμε πραγματικά να διακρίνουμε μεταξύ θεραπείας και νεκροψίας».
Το δεύτερο κρανίο
Οι επιστήμονες βρήκαν επίσης καρκινικές βλάβες σε ένα
δεύτερο κρανίο από τη συλλογή Duckworth που μελέτησαν. Το κρανίο με την ετικέτα
E270 χρονολογείται από το 664 π.Χ. έως το 343 π.Χ. και ανήκε σε μια ενήλικη
γυναίκα που ήταν τουλάχιστον 50 ετών, όταν πέθανε. Η ομάδα εντόπισε τρεις
βλάβες στο δείγμα όπου κακοήθεις όγκοι είχαν καταστρέψει το οστό.
Σε αντίθεση με το κρανίο 236, το E270 δεν έδειξε σημάδια
χειρουργικής επέμβασης που να σχετίζονται με τη νόσο. Ωστόσο, το κρανίο της
γυναίκας περιείχε παλιά επουλωμένα κατάγματα, τα οποία αποδεικνύουν την
επιτυχία προηγούμενης ιατρικής παρέμβασης για τραυματισμούς στο κεφάλι.
Τα τραύματα αυτά φαίνεται να προκλήθηκαν με αιχμηρό όπλο από
κάποιον δεξιόχειρα, ο οποίος της επιτέθηκε από μπροστά. Είναι πιθανό να
συμμετείχε σε κάποια μάχη, αναφέρει η ομάδα, και επέζησε της επίθεσης μόνο λόγω
ιατρικής περίθαλψης.
«Αυτό το άτομο επέζησε πολλά χρόνια μετά από αυτό το
τραύμα», είπε ο Καμάρος.
Ιατρική «γνώση και
μαεστρία»
Η ιατρική στην αρχαία Αίγυπτο, όπως έχει τεκμηριωθεί εκτενώς
σε ιατρικά κείμενα που έχουν εντοπιστεί όπως ο πάπυρος Έμπερς που χρονολογείται
περίπου στο 1550 π.Χ. και ο πάπυρος Καχούν από το 1825 π.Χ., ήταν αναμφισβήτητα
εξελιγμένη. Έτσι, τα νέα ευρήματα προσφέρουν σημαντικές, άμεσες αποδείξεις
αυτής της γνώσης, δήλωσε ο Δρ. Ίμπραχιμ Μπαντρ, αναπληρωτής καθηγητής στο τμήμα
αποκατάστασης και συντήρησης αρχαιοτήτων στο Πανεπιστήμιο Μισρ στη Γκίζα της
Αιγύπτου.
«Μπορούμε να δούμε ότι η αρχαία αιγυπτιακή ιατρική δεν
βασιζόταν αποκλειστικά σε φυτικές θεραπείες όπως η ιατρική σε άλλους αρχαίους
πολιτισμούς. Βασίστηκε άμεσα στις χειρουργικές πρακτικές», είπε ο Μπαντρ, ο
οποίος δεν συμμετείχε στη νέα έρευνα.
Όμως, ενώ αυτά τα στοιχεία έχουν μελετηθεί εκτενώς ήδη τον
19ο και τον 20ο αιώνα, οι τεχνολογίες του 21ου αιώνα, όπως αυτές που
χρησιμοποιήθηκαν στη νέα μελέτη, αποκαλύπτουν άγνωστες στο παρελθόν
λεπτομέρειες για τις ιατρικές τέχνες της αρχαίας Αιγύπτου, πρόσθεσε ο Μπαντρ.
«Η έρευνα παρέχει μια νέα και σταθερή κατεύθυνση για την
επανεκτίμηση της ιστορίας της ιατρικής και της παθολογίας στους αρχαίους
Αιγυπτίους», είπε. Οι μέθοδοι των συγγραφέων της μελέτης «μεταφέρουν τα
αποτελέσματά τους από τη σφαίρα της αβεβαιότητας και των αρχαιολογικών
δυνατοτήτων στη σφαίρα της επιστημονικής και ιατρικής βεβαιότητας».
Γράφοντας τη
«βιογραφία» του καρκίνου
Η ανάλυση και των δύο κρανίων «είναι ένα αξιοσημείωτο βήμα
στην έρευνα για τον καρκίνο που παρέχει νέα και ξεκάθαρα επιστημονικά στοιχεία
για το πεδίο της παθολογίας και την ανάπτυξη της ιατρικής στους αρχαίους
Αιγύπτιους», είπε ο Μπαντρ.
Ο Μπαντρ, ο οποίος συνεργάζεται με επιστήμονες από την
Ευρώπη και τις Ηνωμένες Πολιτείες για τη μελέτη της αθηροσκλήρωσης (συσσώρευση
πλάκας στα αρτηριακά τοιχώματα) σε αρχαίες αιγυπτιακές μούμιες, εξήγησε ότι το
έργο του ακολουθεί την ίδια επιστημονική κατεύθυνση με την έρευνα του κρανίου.
Διεξάγοντας λεπτομερείς εξετάσεις σε μούμιες χρησιμοποιώντας τεχνολογίες του
21ου αιώνα, όπως αξονικές τομογραφίες και μελέτη του DNA, ο Μπαντρ και οι
συνάδελφοί του ελπίζουν να μάθουν πολλά περισσότερα για τον βαθμό της ιατρικής
γνώσης στην Αρχαία Αίγυπτο.
«Είναι ανάγκη να επανεκτιμηθεί η ιστορία της αιγυπτιακής
ιατρικής χρησιμοποιώντας αυτές τις επιστημονικές μεθοδολογίες», είπε ο Μπαντρ.
«Χρησιμοποιώντας αυτές τις σύγχρονες τεχνικές, θα μπορέσουμε να μελετήσουμε και
να αποκτήσουμε μια πιο ολοκληρωμένη και ακριβή κατανόηση της ιατρικής στην
αρχαία Αίγυπτο».
Από την πλευρά του, ο Καμάρος τονίζει ότι τα νέα ευρήματα
συμβάλλουν επίσης να αποκαλυφθεί ένα ακόμα κεφάλαιο στην «σκοτεινή βιογραφία» της
ασθένειας του καρκίνου, το οποίο μάλιστα γράφτηκε χιλιάδες χρόνια πριν.
«Όσο περισσότερο κοιτάμε το παρελθόν μας, τόσο περισσότερο
γνωρίζουμε ότι ο καρκίνος ήταν πολύ πιο διαδεδομένος, πολύ πιο ‘παρών’ από όσο
νομίζαμε», είπε.
Η αντίληψη των αρχαίων Αιγυπτίων για τον καρκίνο
επικεντρωνόταν στους ορατούς όγκους που παρήγαγε η ασθένεια. Η παλαιότερη
καταγεγραμμένη παρατήρηση καρκίνου βρίσκεται σε ένα αρχαίο αιγυπτιακό ιατρικό
κείμενο γνωστό ως Χειρουργικός Πάπυρος Έντουιν Σμιθ, ο οποίος χρονολογείται
γύρω στο 3000 π.Χ. έως το 2500 π.Χ. Αυτό το κείμενο περιέχει 48
περιπτωσιολογικές μελέτες που καλύπτουν διάφορες παθήσεις, συμπεριλαμβανομένης
μιας περιγραφής του καρκίνου του μαστού-ενός σκληρού όγκου στο στήθος και
δροσερού στην αφή, όπως αναφέρεται.
Ενώ οι θεραπευτές στην αρχαία Αίγυπτο μπορεί να γνώριζαν τον
καρκίνο, η θεραπεία του φαίνεται ότι ήταν κάτι διαφορετικό. Οι περισσότερες από
τις ιατρικές περιπτώσεις που αναφέρονται στον πάπυρο Έντουιν Σμιθ περιελάμβαναν
αναφορά σε φάρμακα ή στρατηγικές για τη θεραπεία. Ωστόσο, δεν αναφέρεται καμία
θεραπεία για τους όγκους της ασθενούς με καρκίνο του μαστού, είπε ο Καμάρος.
«Λέει συγκεκριμένα ότι δεν υπάρχει θεραπεία», τονίζει.
«Συνειδητοποίησαν ότι η ασθένεια αυτή έβαζε ένα όριο στις ιατρικές τους
γνώσεις».
Ωστόσο, οι τομές γύρω από τους όγκους του κρανίου
υποδηλώνουν ότι οι θεραπευτές στην αρχαία Αίγυπτο προσπαθούσαν να το αλλάξουν
αυτό, αφαιρώντας χειρουργικά τους όγκους είτε για να θεραπεύσουν τον ασθενή
είτε για να εξετάσουν τους όγκους πιο προσεκτικά.
«Υπάρχουν δύο πιθανότητες: είτε ότι με κάποιο τρόπο προσπάθησαν
να αντιμετωπίσουν τον καρκίνο χειρουργικά ή ότι προσπάθησαν να τον καταλάβουν
ιατρικά με σκοπό να βρουν μια πιθανή θεραπεία της ασθένειας στο μέλλον», λέει ο
Καμάρος. «Νομίζω ότι αυτό είναι ένα ορόσημο στην ιστορία της ιατρικής».
«Είναι συναρπαστικό να σκεφτόμαστε ότι ανακαλύψαμε τα πρώτα
βήματα στην κατανόηση και την εξερεύνηση αυτού που σήμερα αποκαλούμε καρκίνο»,
λέει ο Καμάρος. «Η επιτυχημένη σύγχρονη ιατρική για τη θεραπεία του καρκίνου
είχε μια αρχή και αυτή η χειρουργική επέμβαση ίσως είναι η αρχή αυτής της
ιστορίας».
Πάντως, όπως τονίζουν, η έρευνά τους απαιτεί περισσότερο
έλεγχο καθώς βασίζεται σε «ελλιπή σκελετικά υπολείμματα», περιλαμβάνει μόνο δύο
άτομα και δεν χρησιμοποιεί μοριακή ανάλυση.