Τα ευρήματα μιας σειράς ερευνών δημιουργούν ελπίδες, αλλά και ερωτηματικά
Ο homo sapiens περιπλανιέται στη Γη για τουλάχιστον 200.000 χρόνια (σύμφωνα με τα αρχαιότερα απολιθώματα που έχουν βρεθεί) και μέσα σε αυτά τα χρόνια έχει καταφέρει να εξελιχθεί και να πετύχει εντυπωσιακά επιτεύγματα φτάνοντας σε αυτό που είμαστε σήμερα. Μεγάλο ρόλο σε αυτό έχει παίξει και η αύξηση του εγκεφάλου μας. Ενώ στον homo sapiens ο εγκέφαλος αποτελούσε μόλις το 2,2% του συνολικού του βάρους, το μέγεθος αυτό έχει τουλάχιστον τριπλασιαστεί.
Αν όλα αυτά συνέβησαν στην πάροδο εκατοντάδων χιλιάδων ετών,
πόσο έχει αλλάξει ο εγκέφαλός μας τον τελευταίο αιώνα με την έκρηξη των
ανακαλύψεων και την αδιανόητα ταχύτατη εξέλιξη της ιατρικής και τεχνολογίας;
Τα καλά νέα
Σύμφωνα με μια νέα μελέτη, το μέγεθος του ανθρώπινου
εγκεφάλου φαίνεται να έχει μεγαλώσει κατά 6,6% από το 1930. Ωστόσο από την άλλη
δεν ισχύει το ίδιο για τον δείκτη νοημοσύνης, ο οποίος φαίνεται να έχει
υποχωρήσει τα τελευταία χρόνια.
Η μελέτη διεξήχθη από ερευνητές του αμερικανικού ακαδημαϊκού
κέντρου υγείας UC Davis Health και δημοσιεύθηκε στο ιατρικό περιοδικό JAMA
Neurology.
Όπως διαπιστώθηκε, οι συμμετέχοντες στην έρευνα που
γεννήθηκαν στη δεκαετία του 1970 είχαν 6,6% μεγαλύτερο όγκο εγκεφάλου και
σχεδόν 15% μεγαλύτερη επιφάνεια εγκεφάλου σε σχέση με εκείνους που γεννήθηκαν
στη δεκαετία του 1930.
Οι ερευνητές υποθέτουν τώρα ότι η αύξηση αυτή μπορεί να
οδηγήσει και στην αύξηση του νοητικού αποθέματος του εγκεφάλου, δηλαδή στην
ικανότητά του να αντιμετωπίσει την υποβάθμισή του που προκαλείται από
φυσιολογικό γήρας ή κάποια νευροεκφυλιστική νόσο. Αυτό θα σήμαινε ότι είναι πιθανό
να μειωθεί ο κίνδυνος άνοιας που σχετίζεται με την γήρανση.
«Η δεκαετία στην οποία έχει γεννηθεί κάποιος φαίνεται να επηρεάζει
το μέγεθος του εγκεφάλου και πιθανότατα και την μακροχρόνια υγεία του»,
αναφέρει ο Τσαρλς Ντε Κάρλι, ο βασικός συγγραφέας της μελέτης και καθηγητής
νευρολογίας και διευθυντής του Ερευνητικού Κέντρου για τη νόσο Αλτσχάιμερ του
UC Davis.
«Η γενετική παίζει σημαντικό ρόλο στον καθορισμό του
μεγέθους του εγκεφάλου, αλλά τα ευρήματά μας δείχνουν ότι εξωτερικές επιδράσεις
– όπως η υγεία, οι κοινωνικοί, πολιτιστικοί και εκπαιδευτικοί παράγοντες –
μπορεί επίσης να παίζουν ρόλο», συμπλήρωσε.
Οι ερευνητές χρησιμοποίησαν μαγνητικές τομογραφίες εγκεφάλου
(MRIs) από συμμετέχοντες στην μακροχρόνια μελέτη Framingham Heart Study (FHS).
Η μελέτη έχει ξεκινήσει το 1948 και συνεχίζεται ως σήμερα μελετώντας τους
κατοίκους του που Φράμινγκχαμ της
Μασαχουσέτης και αναλύει τα μοτίβα καρδιαγγειακών και άλλων ασθενειών και το
πώς εξελίσσονται από γενιά σε γενιά. Η αρχική ομάδα ανθρώπων που μελετούνταν
αποτελούνταν από 5.209 άνδρες και γυναίκες ηλικιών από 30 έως 62 ετών. Η έρευνα
συνεχίζεται εδώ και 76 χρόνια και τώρα περιλαμβάνει τη δεύτερη και την τρίτη
γενιά συμμετεχόντων.
Οι μαγνητικές τομογραφίες διεξήχθησαν μεταξύ 1999 και 2019
με συμμετέχοντες από την FHS που γεννήθηκαν από τη δεκαετία του 1930 έως τη
δεκαετία του 1970. Η μελέτη εγκεφάλου περιελάμβανε 3.226 συμμετέχοντες (53%
γυναίκες, 47% άνδρες) με μέση ηλικία περίπου 57 ετών τη στιγμή της μαγνητικής
τομογραφίας.
Η έρευνα με επικεφαλής το UC Davis συνέκρινε τις μαγνητικές
τομογραφίες των ανθρώπων που γεννήθηκαν τη δεκαετία του 1930 με όσων γεννήθηκαν
τη δεκαετία του 1970. Αυτό που εντοπίστηκε ήταν σταδιακές αλλά σταθερές
αυξήσεις σε αρκετές δομές του εγκεφάλου.
Για παράδειγμα, μια μέτρηση που εξέτασε τον όγκο του
εγκεφάλου (ενδοκρανιακός όγκος) έδειξε σταθερές αυξήσεις δεκαετία με τη
δεκαετία. Για τους συμμετέχοντες που γεννήθηκαν τη δεκαετία του 1930, ο μέσος
όγκος ήταν 1.234 χιλιοστόλιτρα, αλλά για εκείνους που γεννήθηκαν τη δεκαετία
του 1970, ο όγκος ήταν 1.321 χιλιοστόλιτρα, δηλαδή περίπου 6,6% μεγαλύτερος
όγκος.
Η επιφάνεια του φλοιού - ένα μέτρο της επιφάνειας του
εγκεφάλου - έδειξε ακόμη μεγαλύτερη αύξηση δεκαετία με τη δεκαετία. Οι
συμμετέχοντες που γεννήθηκαν τη δεκαετία του 1970 είχαν μέση επιφάνεια 2.104
τετραγωνικά εκατοστά σε σύγκριση με 2.056 τετραγωνικά εκατοστά για τους
συμμετέχοντες που γεννήθηκαν τη δεκαετία του 1930, σχεδόν μια αύξηση 15% σε
όγκο.
Οι ερευνητές βρήκαν εγκεφαλικές δομές όπως η λευκή ουσία, η
φαιά ουσία και ο ιππόκαμπος (μια περιοχή του εγκεφάλου που εμπλέκεται στη
μάθηση και τη μνήμη), οι οποίες επίσης αυξήθηκαν σε μέγεθος από τους γεννηθέντες
τη δεκαετία του 1930 ως αυτούς του 1970.
«Μεγαλύτερες δομές του εγκεφάλου όπως αυτές που
παρατηρήθηκαν στη μελέτη μας μπορεί να αντανακλούν τη βελτιωμένη ανάπτυξη και
τη βελτιωμένη υγεία του εγκεφάλου», είπε ο Ντε Κάρλι. «Η μεγαλύτερη δομή του εγκεφάλου
αντιπροσωπεύει ένα μεγαλύτερο νοητικό απόθεμα και μπορεί να μειώσει τις
επιδράσεις των εγκεφαλικών ασθενειών που σχετίζονται με την ηλικία, όπως το
Αλτσχάιμερ και οι σχετικές άνοιες, προς το τέλος της ζωής», τόνισε.
Σύμφωνα με την Ένωση Αλτσχάιμερ, περίπου 7 εκατομμύρια
Αμερικανοί ζουν αυτή τη στιγμή με τη νόσο του Αλτσχάιμερ. Ο αριθμός αυτός
αναμένεται να αυξηθεί στα 11,2 εκατομμύρια μέχρι το 2040. Παγκοσμίως, εκτιμάται
ότι 55 εκατομμύρια άνθρωποι ζουν με κάποια μορφή άνοιας με το 60-70% των
περιπτώσεων να αφορά το Αλτσχάιμερ.
Πάντως αν και οι απόλυτοι αριθμοί αυξάνονται καθώς ο
πληθυσμός της Αμερικής γερνάει όλο και πιο πολύ, η συχνότητα της νόσου του
Αλτσχάιμερ - το ποσοστό του πληθυσμού που πλήττεται από τη νόσο - μειώνεται.
Μια προηγούμενη μελέτη διαπίστωσε ότι υπάρχει μείωση κατά 20% στη συχνότητα της
άνοιας ανά δεκαετία από το 1970. Η βελτιωμένη υγεία και το αυξημένο μέγεθος του
εγκεφάλου μπορεί να είναι κάποιοι από τους λόγους που συμβαίνει αυτό.
Πάντως οι ερευνητές τονίζουν ότι η μελέτη τους παρόλο που
βασίζεται στην εξαιρετική βάση δεδομένων της έρευνας FHS, η οποία τους δίνει την ικανότητα να
βλέπουν τις αλλαγές σε γενιές 80 ετών, δεν δίνει όλη την εικόνα. Οι κάτοικοι
της περιοχής για παράδειγμα είναι κυρίως λευκοί και μη-Ισπανοί οπότε δεν είναι
σίγουρο κατά πόσο μπορούν να γίνουν γενικεύσεις για κάθε πληθυσμιακή ομάδα.
Τα κακά νέα
Ωστόσο, ακόμη και ενώ οι ερευνητές αναφέρουν ότι ο εγκέφαλος
αναπτύσσεται από γενιά σε γενιά, την ίδια στιγμή αυτό δεν φαίνεται να συμβαίνει
και με την νοημοσύνη.
Σύμφωνα με άλλες μελέτες στη Φινλανδία, τη Γαλλία, το
Ηνωμένο Βασίλειο και άλλες χώρες, τα IQ της γενιάς Z (οι γεννημένοι 1997 – 2012)
και της Alpha (οι γεννημένοι 2010 – 2024) έχουν μειωθεί κατά τουλάχιστον δύο
μονάδες.
Σύμφωνα με το Psychology Today, οι νευροεπιστήμονες
καταλήγουν ότι η μάζα του εγκέφαλου δεν σχετίζεται τόσο πολύ με την εξυπνάδα
του ατόμου αλλά του δίνουν περισσότερες δυνατότητες για να διατηρεί πιο πολλές
μνήμες.
Μια μελέτη του 2023 που δημοσιεύτηκε στο Science Direct
ανέφερε ότι οι βαθμολογίες IQ στις ΗΠΑ έχουν μειωθεί, αλλά δεν διευκρίνισε την
ακριβή πτώση, προσθέτοντας ότι η μείωση θα μπορούσε να οφείλεται στο γεγονός
ότι σταμάτησαν τα σχολεία με φυσική παρουσία κατά τη διάρκεια της πανδημίας
Covid-19.
Οι ερευνητές ανέφεραν επίσης ότι θα μπορούσε να φταίει η
αύξηση της χρήσης των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, καθώς δεξιότητες όπως η
λεκτική σκέψη, η οπτική επίλυση προβλημάτων και τα τεστ αριθμητικών σειρών
έχουν μειωθεί.