Μια Αφροαμερικανίδα τραγουδούσε σε μια ακατανόητη διάλεκτο ένα τραγούδι που είχε μάθει από τη γιαγιά της. Η έρευνα έφτασε ως τη Σιέρα Λεόνε και την εποχή που οι ιθαγενείς αιχμαλωτίζονταν για να γίνουν σκλάβοι
Το 1933, ο
πρωτοπόρος γλωσσολόγος Λορέντζο Ντόου Τέρνερ συνάντησε μια ηλικιωμένη γυναίκα της
εθνοτικής ομάδας Gullah Geechee ονόματι Αμέλια Ντόουλεϊ. Ζούσε σε ένα
απομακρυσμένο παραθαλάσσιο χωριό νότια της Σαβάνα στην Τζόρτζια. Ενώ ο Τέρνερ
την ηχογραφούσε, η Αμέλια τραγούδησε ένα τραγούδι άγνωστης προέλευσης, που
πέρασε στις γενιές από τους προγόνους της. Δεν γνώριζε το νόημα του τραγουδιού,
αλλά ένας μαθητής από τη Σιέρα Λεόνε που άκουσε την ηχογράφηση αναγνώρισε τους
στίχους του ως Μέντε, μια από τις βασικές γλώσσες της αφρικανικής χώρας. Ο Tέρνερ (φωτο κάτω) δημοσίευσε μια αγγλική μετάφραση του τραγουδιού στο βιβλίο του «Africanisms in
the Gullah Dialect» (1949).
Δεκαετίες αργότερα, ο ανθρωπολόγος Τζόσεφ Οπάλα διάβασε το έργο του Τέρνερ. Αποφάσισε να ταξιδέψει στη Σιέρα Λεόνε με την εθνομουσικολόγο Σίνθια Σμιντ και τον γηγενή γλωσσολόγο Ταζίεφ Κορόμα σε μια προσπάθεια να εντοπίσει την προέλευση των μυστηριωδών στίχων. Μετά από μια μακρά, άκαρπη αναζήτηση η Σμιντ κατέληξε στο απομονωμένο χωριό Σενεχούν Ενγολά όπου συνάντησε μια κάτοικο που γνώριζε ένα εκπληκτικά όμοιο τραγούδι που χρονολογείται εκατοντάδες χρόνια πίσω.
«Η γιαγιά της τής είχε μάθει το τραγούδι και αυτή το χρησιμοποιούσε σε διάφορες περιπτώσεις
αλλάζοντας λίγο τους στίχους» λέει η Σμιντ.
Η περιοχή της
Δυτικής Αφρικής που σήμερα βρίσκεται η Σιέρα Λεόνε ήταν μια πηγή δουλεμπορίου.
Οι Δυτικοί την αποκαλούσαν Ακτή του Ρυζιού γιατί το κόκκινο ρύζι που
καλλιεργούσαν εκεί ήταν άριστης ποιότητας.
Οι κυνηγοί
σκλάβων έφτασαν στην καταπράσινη περιοχή και αιχμαλώτιζαν ιθαγενείς. Τους κρατούσαν
αλυσοδεμένους σε ένα πέτρινο φρούριο στο νησί Μπανς πριν τους φορτώσουν σε
καράβια και τους στείλουν στις… πολιτισμένες χώρες όπου η ζήτηση για σκλάβους
ήταν τεράστια.
Το Λόουκαντρι,
μια περιοχή κατά μήκος της ακτής της Τζόρτζια και της Νότιας Καρολίνας, ήταν ένας
από τους προορισμούς. Οι αιχμάλωτοι από τη Σιέρα Λεόνε γνώριζαν πώς να καλλιεργούν
ρύζι και ήταν περιζήτητοι.
Μεταξύ 1750
και 1800 περίπου χιλιάδες αιχμάλωτοι από τη Δυτική Αφρική μεταφέρθηκαν στο Λόουκαντρι.
Μέσα από τον καθημερινό συγχρωτισμό στα χωράφια δημιουργήθηκε ένα αμάγαλμα γλώσσας και μια κουλτούρα. Έτσι γεννήθηκε η κοινότητα Gullah Geechee που
διατήρησε απομεινάρια της αφρικανικής κληρονομιάς της μέσω φαγητού,
τελετουργιών και τέχνης, συμπεριλαμβανομένου του προγονικού τραγουδιού του Αμέλια
Ντόουλει (φωτο κάτω).
Ο Τέρνερ μελετούσε τους Gullah Geechee όταν η μουσικολόγος Λίντια Πάρις του ζήτησε να ακούσει το τραγούδι της 52χρονης τότε Αμέλια. Τη συνάντησε το καλοκαίρι του 1933 μαζί με την 11χρονη κόρη της Μέρι. Η Αμέλια του είπε πως το τραγούδι τής το είχε μάθει η γιαγιά της Κάθριν η οποία ήταν σκλάβα σε φυτεία στην Τζόρτζια.
Η ηχογράφηση
της Αμέλια να τραγουδά έγινε στις 31 Ιουλίου 1933. Σήμερα, ο δίσκος αλουμινίου φυλάσσεται
στα Αρχεία Παραδοσιακής Μουσικής του Πανεπιστημίου της Ιντιάνα μαζί με 835
άλλες ηχογραφήσεις που έγιναν από τον Τέρνερ μεταξύ 1932 και 1960.
Ο γλωσσολόγος,
που πέθανε το 1972 σε ηλικία 77 ετών, απέδειξε πως αυτό που λευκοί
συνάδελφοι του χαρακτήριζαν «κακά αγγλικά των σκλάβων» προερχόταν στην
πραγματικότητα από περισσότερες από 30 αφρικανικές γλώσσες.
Ο
εθνομουσικολόγος Λίντια δίδασκε στο Fourah Bay College της Σιέρα Λεόνε όταν ο Οπάλα
ζήτησε τη βοήθειά της για τη μελέτη των ηχογραφήσεων του Τέρνερ. Μαζί με τον γηγενή
γλωσσολόγο Ταζίεφ Κορόμα και τον άριστο γνώστη της διαλέκτου Μέντε, Έντουαρντ
Μπενιά διόρθωσαν την αρχική μετάφραση του Τέρνερ. Τελικά, η ομάδα κατέληξε πως
το τραγούδι της Αμέλια λέει:
A wa ka, mu mone; kambei ya le’i; lii i lei tambee
A wa ka, mu mone; kambei ya le’i; lii i lei ka
Haa so wolingoh sia kpande wilei
Haa so wolingoh, ndohoh lii, nde kee
Haa so wolingoh sia kuhama ndee yia
Μεταφρασμένοι
στα ελληνικά οι στίχοι λένε:
Όλοι ενωθείτε.
ο τάφος δεν έχει τελειώσει ακόμα. αφήστε την καρδιά του να είναι απολύτως
ήρεμη.
Όλοι ενωθείτε,
ας αγωνιστούμε. ο τάφος δεν έχει τελειώσει ακόμα. ας είναι πολύ ήρεμη η καρδιά
του.
Ο ξαφνικός
θάνατος τραβάει την προσοχή όλων σαν πυροβόλο όπλο.
Ο ξαφνικός
θάνατος κεντρίζει την προσοχή όλων, ω γέροντες, ω οικογενειάρχες.
Ο ξαφνικός
θάνατος τραβάει την προσοχή όλων σαν μακρινή τυμπανοκρουσία.
Η ανακάλυψη ήρθε όταν ο Κορόμα αναγνώρισε μια λέξη από το τραγούδι ως διάλεκτο Μέντε από τη νότια Σιέρα Λεόνε. Το 1990, οι ερευνητές ταξίδεψαν στην περιοχή Πουζεχούν, παίζοντας το τραγούδι στους χωρικούς με την ελπίδα να βρουν κάποιον που να αναγνωρίζει τις λέξεις. Είχαν περάσει εβδομάδες όταν στο μικρό χωριό, Σενεχούν Ενγκολά μια γυναίκα που ονομαζόταν Μπαϊντού Τζαμπάτι τους εξέπληξε τραγουδώντας μια σχεδόν ίδια εκδοχή του τραγουδιού.
Η Τζαμπάτι
αποκάλυψε ότι η μελωδία, την οποία έμαθε από τη γιαγιά της, ήταν αρχικά μια
νεκρική ελεγεία. Όπως εξήγησε η γιαγιά της είπε ότι «αυτοί που τραγουδούν αυτό
το τραγούδι είναι τα αδέρφια και οι αδερφές μου». Δεδομένων των ομοιοτήτων
μεταξύ των δύο τραγουδιών, οι ερευνητές κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι οι
πρόγονοι της Αμέλια Ντόουλεϊ κατάγονταν από αυτή τη συγκεκριμένη περιοχή της
Σιέρα Λεόνε.
Η Σμιντ και
ο Οπάλα επικοινώνησαν με την κόρη της Ντόουλϊ, Μέρι και την ενημέρωσαν για την
αποκάλυψη τους. Ήταν 1991 και η Σιέρα Λεόνε μαστιζόταν από εμφύλιο. Η Τζαμπάτι
έχασε πολλά μέλη της οικογένειας της στον πόλεμο.
Η Μέρι
κατάφερε να ταξιδέψει στη Σιέρα Λεόνε το 1997 και να συναντηθεί με την Μπαϊντού
Τζαμπάτι. Η συνάντηση απαθανατίστηκε και παρουσιάστηκε στο ντοκιμαντέρ «The
Language You Cry In». Στο ντοκιμαντέρ ο 90χρονος αρχηγός του χωρίου Σενεχούν Ενγκολά
λέει: «Μπορείς να αναγνωρίσεις τη φυλή ενός ατόμου από τη γλώσσα που χρησιμοποιεί
όταν θρηνεί».
Δεδομένου
ότι το τραγούδι περιέχει περίπου 50 λέξεις, είναι «σχεδόν σίγουρα το μεγαλύτερο
κείμενο σε αφρικανική γλώσσα που έχει διατηρηθεί ποτέ από μια αφροαμερικανική
οικογένεια», λέει ο Οπάλα ο οποίος αναζήτησε τις ρίζες της οικογένειας της Αμέλια
Ντόουλεϊ.
Την εντόπισε
σε ένα 10χρονο κορίτσι από την Αφρική, που απήχθη το 1756 από τη Σιέρα Λεόνε, και
την έλεγαν Πρισίλα. Το τραγούδι της Αμέλια Ντόουλεϊ υπενθυμίζει τις ρίζες των
ανθρώπων που αιχμαλωτίστηκαν και έγιναν σκλάβοι. Ακόμα και αν τους ξερίζωσαν με
τη βία, ακόμα κι αν τους πέρασαν στην απέναντι πλευρά του Ατλαντικού δεν
κατάφεραν να εξαφανίσουν την αφρικανική τους κληρονομιά.
Ακολουθεί το ντοκιμαντέρ The Language You Cry In