Πώς μπορεί να είναι ο πιο τρομακτικός ήχος του κόσμου; Μια
ομάδα υποστηρίζει ότι κατάφερε να τον αναπαραστήσει χρησιμοποιώντας μια μικρή
σφυρίχτρα η ιστορία της οποίας μάς πάει πίσω στο χρόνο
Στα τέλη της δεκαετίας του 1990 οι αρχαιολόγοι προχωρούσαν τις
ανασκαφές τους στο Μεξικό στην περιοχή του Τλατελόλκο όπου άνθισε ο πολιτισμός
των Αζτέκων τον 15ο αιώνα λίγο πριν οι Κονκισταδόρες κάνουν την
εμφάνισή τους στην κεντρική Αμερική.
Εκεί, μέσα στο ναό του θεού του ανέμου Ehecatl – ένα
από τα πολλά μέρη όπου οι Αζτέκοι έκαναν ανθρωποθυσίες- εντοπίστηκε ο ακέφαλος σκελετός
ενός εικοσάχρονου ανθρώπου, ο οποίος είχε προφανώς αφιερωθεί στο θεό. Ανάμεσα
στα οστά κάθε χεριού του στεκόταν από ένα μικρό, σχεδόν αδιόρατο αντικείμενο:
ήταν ένα μικρό ομοίωμα ενός ανθρώπινου κρανίου.
Τα δύο αυτά κρανία θα μπορούσαν να είναι ένα απλό ομοίωμα ή
ένα «παιχνίδι» ωστόσο άνηκαν σε αυτό που οι αρχαιολόγοι ονομάζουν «σφυρίχτρα του
θανάτου των Αζτέκων». Οι αρχαιολόγοι σύντομα κατάλαβαν ότι το πρόσωπο που είχαν
πάνω τους οι σφυρίχτρες δεν ήταν άλλο από αυτό του θεού Mictlantecuhtli (Μικτλαντεκούχτλι)
του θεού του θανάτου των Αζτέκων.
Οι φτιαγμένες από πηλό σφυρίχτρες των πολιτισμών του Μεξικού ήταν ήδη γνωστές στους αρχαιολόγους. Στην αρχή οι ερευνητές θεωρούσαν ότι ήταν απλά παιχνίδια και για χρόνια δεν τις είχαν μελετήσει επαρκώς. Όταν αποκαλύφθηκε ότι οι Αζτέκοι αλλά και πολύ παλιότεροι πολιτισμοί, όπως οι Μάγιας, έφτιαχναν πληθώρα από σφυρίχτρες, η αρχαιολογία των προκολομβιανών πολιτισμών απέκτησε ήχο! Οι Αζτέκοι και οι άλλοι πολιτισμοί κατασκεύαζαν συχνά σφυρίχτρες μιμούμενοι ήχους της φύσης και των ζώων. Ωστόσο, για πρώτη φορά το 1999 ο αρχαιολόγος Σαλβαδόρ Γκιγιέμ Αρόγιο ανακάλυψε τέτοιες σφυρίχτρες που συνδέονταν με τον θάνατο μέσα στο πραγματικό πλαίσιο χρήσης τους και μάλιστα εντελώς άθικτες, καθώς ως τότε είχαν βρεθεί μόνο θραύσματά τους.
Δύο βασικά ερωτήματα απασχόλησαν από την πρώτη στιγμή τους ερευνητές
της: Ποια θα μπορούσε να είναι η χρήση αυτής της σφυρίχτρας του θανάτου και
ποιος ήταν στην πραγματικότητα ο ήχος της;
Χρειάστηκαν περίπου 15 χρόνια για να επιχειρήσει κάποιος να
δοκιμάσει να χρησιμοποιήσει την σφυρίχτρα του θανάτου, αλλά όταν οι ερευνητές την
έφεραν για πρώτη φορά στο στόμα τους ο ήχος ήταν σχεδόν απόκοσμος.
«Ο πιο τρομακτικός
ήχος στον κόσμο»
Πολλοί έχουν προσπαθήσει να αναπαραστήσουν τον ήχο που θα
μπορούσε να βγάζει αυτή η σφυρίχτρα. Σύμφωνα με τους ερευνητές, το αποτέλεσμα
εξαρτάται από την ποσότητα του αέρα που θα φυσήξεις μέσα στο στόμιο, από τον
τρόπο που κρατάς την σφυρίχτρα και το σημείο που βάζεις το στόμα ή και τα
δόντια σου. Φαίνεται ότι οι Αζτέκοι είχαν συγκεκριμένο τρόπο να τις χρησιμοποιούν,
ο οποίος είναι φυσικά άγνωστος σε εμάς.
Ωστόσο, από δοκιμές που έχουν γίνει σε ακριβή αντίγραφα που
έχουν δημιουργηθεί έχουν δοθεί αρκετά παραδείγματα για το πώς μπορεί να
ακούγονταν με ήχους που μοιάζουν με υπόκωφο βουητό μέχρι αυτούς που ακούγονται
σαν την άγρια και απεγνωσμένη στριγκλιά ενός ανθρώπου ή ενός δαιμονισμένου
τέρατος.
Σε μια τελευταία προσπάθεια να αναπαραστήσουν έναν καθαρό
ήχο που μοιάζει με αυτόν που έβγαινε από την «σφυρίχτρα του θανάτου», η ομάδα Action
Lab, η οποία είναι γνωστή για τα πειράματά της, κατασκεύασε ένα ακριβές
αντίγραφο με 3D
εκτυπωτή και έκανε το δικό της πείραμα. Έδωσε στην δημοσιότητα ένα βίντεο με
τον ήχο που προκαλεί ανατριχίλα.
Ακούστε τον ήχο στο βίντεο:
Στο βίντεο αναπαράγεται ένα ηχητικό απόσπασμα από τη «σφυρίχτρα
του θανάτου» και ο ήχος ακούγεται σαν να είναι βγαλμένος από ένα στοιχειωμένο
σπίτι με τον παρουσιαστή του βίντεο να τον αποκαλεί τον «πιο τρομακτικό ήχο
στον κόσμο».
Οι Αζτέκοι για τη δημιουργία της σφυρίχτρας του θανάτου φαίνεται
ότι χρησιμοποίησαν ως πρότυπο τον ανθρώπινο λάρυγγα. Όταν ο αέρας διοχετεύεται
στο όργανο, χωρίζεται σε δύο ρεύματα, δημιουργώντας ταλαντευόμενα ηχητικά
κύματα που αντηχούν μέσα σε έναν μεγάλο θάλαμο πριν διαφύγουν από μια δεύτερη
οπή.
Αξίζει να σημειωθεί ωστόσο ότι οι ερευνητές τονίζουν πως
στην πραγματικότητα δεν μπορούμε να ξέρουμε πώς ακριβώς ακούγονταν οι
σφυρίχτρες και αυτό είναι κάτι που μάλλον θα μείνει για πάντα μυστήριο. Πιθανότατα
ο ήχος τους να ήταν πιο βαθύς και όχι τόσο «τσιριχτός» όσο παρουσιάζεται στο εν
λόγω βίντεο. Είναι επίσης σίγουρο ότι κάθε σφυρίχτρα είχε τον δικό της ξεχωριστό
ήχο.
«Η εμπειρία μου είναι ότι τουλάχιστον ορισμένοι
προ-ισπανικοί ήχοι είναι περισσότερο καταστροφικοί παρά θετικοί, ενώ άλλοι
είναι περισσότερο υποβλητικοί οδηγώντας στην έκσταση», αναφέρει ο μουσικός αρχαιολόγος
Αρντ Αντζέ Μποθ.
Εξάλλου, φυσώντας στις πραγματικές σφυρίχτρες που βρέθηκαν
στα χέρια του ακέφαλου νεαρού είναι προφανές ότι δεν μπορεί να παραχθεί ο ίδιος
ήχος που ακούγεται στο βίντεο καθώς δεν υπάρχει η καθαρότητα της σφυρίχτρας όπως
όταν πρωτοφτιάχτηκε, ενώ παραμένει το πρόβλημα του πώς ακριβώς να την
χρησιμοποιήσεις. Ωστόσο, είναι πιθανό ότι φυσώντας με τον κατάλληλο τρόπο
μπορεί να παραχθεί αυτός ο ήχος.
«Όταν φυσάς στις σφυρίχτρες, μπορείς να ‘πιάσεις’ κάποιες
νότες, ώστε να καταλάβεις ποιο ήταν το εύρος τους», λέει ο αρχαιολόγος Πολ
Χίλι, ο οποίος έκανε μια σημαντική ανακάλυψη μουσικών οργάνων των Μάγια τη
δεκαετία του ’80. «Ωστόσο, δεν έχουμε παρτιτούρες για να μας δώσουν μια πιο ξεκάθαρη
εικόνα του πώς ακριβώς ακούγονταν».
Οι θεωρίες χρήσης τους
Το βασικό ερώτημα γύρω από τις σφυρίχτρες του θανάτου μένει
ωστόσο αναπάντητο: ποια ήταν η χρήση τους; Όλα αυτά τα χρόνια έχουν προταθεί πολλές
θεωρίες γι’ αυτό, ωστόσο καμία δεν μπορεί να επιβεβαιωθεί καθώς λείπουν τα
αποδεικτικά στοιχεία που να τις στηρίζουν.
Ορισμένοι έχουν προτείνει ότι το όργανο αυτό μπορεί να χρησιμοποιούνταν
στη μάχη για να προκαλέσει φόβο στους εχθρούς τους. Δεν είναι δύσκολο να
φανταστεί κανείς δύο στρατούς να στέκονται ο ένας απέναντι από τον άλλο και
μέσα στην σιωπή πριν ξεσπάσει η μάχη να ακούγεται αυτή η απόκοσμη κραυγή
συνδυασμένη μάλιστα από πολλές σφυρίχτρες που ηχούν ταυτόχρονα. Είναι σίγουρο
ότι θα έκανε οποιοδήποτε εχθρό να τρομάξει και να πιστέψει ότι κάποιος θεός
φωνάζει από ψηλά. Ωστόσο, όσο… χολιγουντιανή κι αν φαίνεται αυτή η εκδοχή, η
πεζή πραγματικότητα μας προσγειώνει καθώς σε κανένα γνωστό πεδίο μάχης δεν
έχουν βρεθεί τα απομεινάρια μιας τέτοιας σφυρίχτρας. Παράλληλα, είναι σίγουρο ότι
αν οι εχθροί ήξεραν πως οι Αζτέκοι έχουν αυτή τη σφυρίχτρα μετά από κάποιο
σημείο που θα την είχαν ακούσει ξανά και ξανά θα έπαυαν πλέον να φοβούνται.
Μια θεωρία που πιθανότατα είναι πολύ πιο κοντά στην αλήθεια
είναι αυτή της τελετουργικής χρήσης. Άλλωστε, η ανακάλυψή της στα χέρια ενός αποκεφαλισμένου
ανθρώπου μέσα σε έναν ναό οδηγεί σχεδόν με απόλυτη σιγουριά σε αυτό.
Ο μουσικός αρχαιολόγος Αρντ Αντζέ Μποθ, ο οποίος ήταν ο
άνθρωπος που φύσηξε για πρώτη φορά στην «σφυρίχτρα του θανάτου» που βρέθηκε στο
ναό του Ehecatl,
αναφέρει ότι σίγουρα δεν ήταν τυχαίο ότι η ανθρωποθυσία έγινε στα πόδια του
θεού του ανέμου Ehecatl με τον νεαρό να κρατά ένα ζευγάρι «σφυρίχτρες θανάτου».
Στη μυθολογία των Αζτέκων υπάρχει μια ισχυρή σύνδεση μεταξύ του θεού του ανέμου
Ehecatl και του Mictlantecuhtli, του θεού του Κάτω Κόσμου. Μάλιστα,
σε ένα προκολομβιανό εικονογραφημένο χειρόγραφο, το Codex Borgia,
απεικονίζονται οι δύο θεοί καθισμένοι ακουμπώντας ο ένας την πλάτη του άλλου. Σημειώνεται
ότι οι δύο φρουρούν την είσοδο στον Κάτω Κόσμο και αντιπροσωπεύουν δύο μέρη
ενός συνόλου: τον θάνατο και τη ζωή.
«Υπάρχει αυτή η αντίληψη στην παράδοση των Αζτέκων ότι όταν
κάποιος πεθαίνει πρέπει να περπατήσει σε ένα πολύ επικίνδυνο μονοπάτι προς τον
κάτω κόσμο», λέει ο Μποθ. «Κατά τη διάρκεια αυτού του ταξιδιού,
πραγματοποιούνται ορισμένες τελετουργίες από τους ζωντανούς για να δώσουν
δύναμη στον νεκρό, ώστε να μπορεί να φτάσει με ασφάλεια στον Κάτω Κόσμο».
«Όλα αυτά τα στοιχεία αρχίζουν να ταιριάζουν μεταξύ τους σαν
ένα παζλ», λέει ο Μποθ.
Υπάρχει πιθανότητα αυτά τα όργανα να παίζονταν μέσα στο ναό ως μέρος μιας τελετουργικής
διαδικασίας που σχετίζεται με τον θάνατο και τη θυσία. Σκοπός τους ίσως ήταν να
προσομοιώσουν τους κρύους νυχτερινούς ανέμους του Κάτω Κόσμου που πίστευαν ότι
μαστίγωναν τον νεκρό».
Μάλιστα, ο Γκιγιέμ Αρόγιο, ο αρχαιολόγος που ανακάλυψε τις σφυρίχτρες,
έχει προτείνει την πιθανότητα η ανθρωποθυσία του νεαρού να συνδεόταν με έναν
μεγάλο λιμό που είχε χτυπήσει τους Αζτέκους περί το 1454. Ο λαογράφος Λιούις
Σπενς στο βιβλίο του «Μύθοι του Μεξικό και του Περού» (1913) είχε αναφερθεί σε μια
γιορτή των Αζτέκων αφιερωμένη στον Tezcatlipoca, τον θεό του νυχτερινού ουρανού:
«Την ημέρα αυτής της γιορτής σκότωναν έναν νεαρό, ο οποίος για
έναν ολόκληρο χρόνο είχε προετοιμαστεί λαμβάνοντας προσεκτικά οδηγίες για το
ρόλο του θύματος... (Ο νεαρός) Πήρε το όνομα, το ένδυμα και τα χαρακτηριστικά
του ίδιου του Tezcatlipoca... [ως] του επίγειος εκπρόσωπος της θεότητας...
Έφερε πάνω του επίσης τη σφυρίχτρα που συμβολίζει τη θεότητα [ως Άρχοντας του
Νυχτερινού Άνεμου] και έκανε με αυτήν έναν θόρυβο όπως ο παράξενος άνεμος της
νύχτας όταν τρέχει βιαστικά στους δρόμους».
Μετά την ηρωική του θυσία, ο νεαρός θα έπρεπε να ξυπνήσει
από τον λήθαργο και να σφυρίξει. Οι δυνατοί ήχοι θα καλούσαν τον θεό του
ανέμου, Ehecatl, ο οποίος θα τον οδηγούσε με ασφάλεια στη μετά θάνατον ζωή.
Θα μπορούσε αυτός ο νεαρός που θυσιάστηκε ίσως για να
γλιτώσει η πόλη από τον λιμό να είναι ο 20χρονος ακέφαλος νεαρός που βρέθηκε
στον ναό του Ehecatl; Είναι σίγουρα μια πιθανότητα.
Οι ερευνητές έχουν δοκιμάσει επίσης το αποτέλεσμα που δημιουργείται
όταν δύο σφυρίχτρες παίζονται μαζί ταυτόχρονα. Όταν αυτές παιχτούν μαζί παράγουν
έναν ήχο που μοιάζει με μια δυνατή θύελλα.
Επίσης, ορισμένοι ειδικοί πιστεύουν ότι οι Αζτέκοι
χρησιμοποιούσαν τις ηχητικές δονήσεις από τις σφυρίχτρες για τη θεραπεία
ασθενειών, επειδή μερικά από τα σφυρίγματα παράγουν υπέρηχους ήχους που είναι
πολύ χαμηλοί για να τους ακούσει το ανθρώπινο αυτί. Ωστόσο, τέτοιοι ήχοι
μπορούν να έχουν πολύ σημαντικό αντίκτυπο στους καρδιακούς παλμούς και στο συνειδησιακό
επίπεδο .
Παράλληλα, οι ερευνητές εξετάζουν εάν οι σφυρίχτρες χρησιμοποιούνταν
για να προκαλέσουν ύπνωση ή για να ανακουφίσουν από τον πόνο.
Τα τελευταία χρόνια έχει αυξηθεί το ενδιαφέρον γύρω από
αυτές τις «σφυρίχτρες του θανάτου» ακόμα και στους ανθρώπους έξω από το χώρο της
αρχαιολογίας. Πιθανότατα αυτό έχει να κάνει με το εντυπωσιακό μυστήριο που τις περικλείει
και φυσικά με τον απόκοσμο ήχο που μπορούν να παράξουν. Στο διαδίκτυο πωλούνται
πάρα πολλά αντίγραφα τέτοιων σφυρίχτρων, ενώ καλλιτέχνες έχουν προσπαθήσει να
ενσωματώσουν τον ήχο τους στη μουσική τους και την ίδια στιγμή ακόμα
περισσότερες εντυπωσιακές θεωρίες δημιουργούνται γύρω από αυτές, αν και με
καμία επιστημονική απόδειξη και βάση.
«Αυτές οι σφυρίχτρες των Αζτέκων δεν μπορούν να καταταχθούν
δίπλα από κανένα κλασικό πνευστό που συναντάμε στον δυτικό πολιτισμό -
τρομπέτες και κόρνα, φλάουτα ή όργανα με καλάμια. Αυτό σημαίνει ότι είναι
μοναδικά παγκοσμίως και δημιουργήθηκαν αποκλειστικά και μόνο στην προκολομβιανή
Αμερική. Για μένα ως επιστήμονα, αυτό είναι πολύ πιο ενδιαφέρον από τις
φανταστικές ιστορίες που μπορεί να βρει κανείς για τις σφυρίχτρες θανάτου στο
YouTube», λέει από την πλευρά του ο Μποθ.