Ναγκόρνο Καραμπάχ: Ένας πόλεμος δίχως τέλος που μετέτρεψε χιλιάδες ανθρώπους σε πρόσφυγες
Εκατοντάδες αυτοκίνητα που περιμένουν το ένα πίσω από το
άλλο με επιβάτες σιωπηλούς να στέκονται στην ουρά κοιτώντας την έξοδο που
βρίσκεται μπροστά τους: το σημείο των συνόρων που σημαίνει γι’ αυτούς την
σωτηρία.
Ένα ατελείωτο κομβόι στριμώχνεται εδώ και μέρες στον δρόμο
που οδηγεί από το Ναγκόρνο Καραμπάχ στην Αρμενία, έναν δρόμο που έχει πάρει ήδη
το ένα τρίτο του αρμενικού πληθυσμού της περιοχής, ο οποίος αναμένεται να
εκκενώσει πλήρως το μέρος αυτό.
Σύμφωνα με τις τοπικές αρχές από το σύνολο των 120.000
περίπου Αρμενίων που ζούσαν στο Ναγκόρνο Καραμπάχ ήδη 42.000 έχουν φύγει από τη
στιγμή που το Αζερμπαϊτζάν ήρε τον δεκάμηνο αποκλεισμό στην μοναδική οδική σύνδεση
της περιοχής προς την Αρμενία, ένας αποκλεισμός που είχε προκαλέσει σοβαρές
ελλείψεις σε τρόφιμα, φάρμακα και καύσιμα. Μάλιστα, εκτιμάται ότι σχεδόν όλοι
θα εγκαταλείψουν σιγά σιγά αυτόν τον αρμενικό θύλακα μέσα στο Αζερμπαϊτζάν μετά
από σχεδόν 35 χρόνια αγώνα για αυτονομία και ανεξαρτησία.
Ουρές από εκατοντάδες αυτοκίνητα έχουν σχηματιστεί εδώ και
μέρες στον δρόμο που οδηγεί στην Αρμενία και στην προσφυγιά. Η κυβέρνηση του
Αζερμπαϊτζάν δηλώνει πως οι Αρμένιοι του Ναγκόρνο Καραμπάχ – που μετά τις τελευταίες
μάχες πλέον αναγνωρίζεται ως αζέρικο έδαφος- δεν χρειάζεται να φύγουν και δεσμεύεται
μάλιστα για την ασφάλεια των πολιτών, ωστόσο ο Αρμένιος πρωθυπουργός κάνει συνεχώς
λόγο για την απειλή της εθνοκάθαρσης.
Ο φόβος πως όσοι μείνουν πίσω θα υποστούν διώξεις,
φυλακίσεις και καταπάτηση κάθε δικαιώματός τους ως εθνική και θρησκευτική
μειονότητα, είναι κάτι περισσότερο από υπαρκτός.
Η ορεινή περιοχή του νότιου Καυκάσου, που βρίσκεται εντός
του Αζερμπαϊτζάν και στην οποία κατοικούσε κυρίως αρμενικός πληθυσμός, ήδη λίγο
πριν τη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης υπήρξε πεδίο έντονων μαχών μεταξύ του
Μπακού και του Γερεβάν για το ποιος θα θέσει υπό τον έλεγχό του τα εδάφη αυτά.
Ύστερα από χρόνια πολέμου, η περιοχή είχε κηρυχτεί ανεξάρτητη υπό την επιρροή
ωστόσο της Αρμενίας. Ωστόσο τα τελευταία χρόνια η κατάσταση έφτασε ξανά στα
άκρα με το Αζερμπαϊτζάν να προχωρά σε μια δυναμική αντεπίθεση – με την στήριξη της
Τουρκίας- καταφέρνοντας να εξολοθρεύσει τις αρμενικές δυνάμεις.
Στο τελευταίο «επεισόδιο» των συγκρούσεων αυτών, που διήρκησε
24 ώρες, τουλάχιστον 200 Αρμένιοι αυτονομιστές και δεκάδες Αζέροι στρατιώτες
σκοτώθηκαν καθώς ο στρατός του Αζερμπαϊτζάν επέλασε στην περιοχή. Όταν τελικά
κηρύχθηκε ανακωχή, οι Αρμένιοι αυτονομιστές συμφώνησαν να παραδώσουν τα όπλα τους
οριστικοποιώντας έτσι την κυριαρχία του Μπακού.
Η κυβέρνηση του Αζερμπαϊτζάν διακήρυξε ότι θα συμπεριφερθεί στους
Αρμένιους της περιοχής ως «ισότιμους πολίτες», ωστόσο ήδη έχουν αφεθεί
αποκομμένοι από τον υπόλοιπο κόσμο με ελάχιστη πρόσβαση σε απαραίτητη βοήθεια. Η
μόνη λύση για τους περισσότερους Αρμένιους φαντάζει πλέον ο δρόμος της προσφυγιάς.
Όμως και αυτός είναι γεμάτος κινδύνους. Την Δευτέρα μια
ισχυρή έκρηξη σε ένα πρατήριο καυσίμων σκότωσε 68 Αρμένιους που προσπαθούσαν να
διαφύγουν από την περιοχή. Τουλάχιστον 300 ακόμα τραυματίστηκαν, ενώ 105
παραμένουν αγνοούμενοι. Δεν είναι ακόμα γνωστό τι προκάλεσε την έκρηξη, ωστόσο
αυτή σημειώθηκε ενώ πολλοί Αρμένιοι γέμιζαν με καύσιμο τα αυτοκίνητά τους ώστε
να φύγουν για την Αρμενία.
Παρόλο που η κυβέρνηση του Αζερμπαϊτζάν μιλά για σεβασμό των
δικαιωμάτων των Αρμενίων, οι έλεγχοι στα
σύνορα όσων προσπαθούν να φύγουν είναι ασφυκτικοί. Όπως λένε οι αρχές αναζητούν
υπόπτους για εγκλήματα πολέμου, ενώ σύμφωνα με πηγή από την αζέρικη κυβέρνηση
σχεδιάζουν να δώσουν αμνηστία σε Αρμένιους αυτονομιστές που παρέδωσαν τα όπλα τους.
«Ωστόσο, όσοι διέπραξαν εγκλήματα πολέμου κατά τη διάρκεια
του πολέμου στο Καραμπάχ πρέπει να παραδοθούν σε εμάς», αναφέρουν.
Ακόμη μεγαλύτερο πανικό στους κατοίκους του Ναγκόρνο
Καραμπάχ προκάλεσε η ανακοίνωση από το Αζερμπαϊτζάν πως οι δυνάμεις ασφαλείας
συνέλαβαν τον Ρούμπεν Βαρντανιάν, επικεφαλής της αυτονομιστικής κυβέρνησης του
Ναγκόρνο Καραμπάχ από τον Νοέμβριο του 2022 ως τον Φεβρουάριο του 2023, καθώς αυτός
επιχειρούσε να εγκαταλείψει την περιοχή. Ο Βαρντανιάν μάλιστα είναι
δισεκατομμυριούχος επενδυτικός τραπεζίτης.
Μια ζωή στοιβαγμένη
σε ανοιχτά πορτμπαγκάζ
Όπως αναφέρει τo BBC, από τις 21 Σεπτεμβρίου, αφού έγινε
γνωστό πως οι όροι της συμφωνίας για κατάπαυση πυρός με το Μπακού περιλαμβάνουν
και τον αφοπλισμό των δυνάμεων του αλλά και των ενσωμάτωση της περιοχής στο
Αζερμπαϊτζάν, εκατοντάδες αυτοκίνητα και λεωφορεία προσπαθούν καθημερινά να φτάσουν
στην πόλη Γκόρις στην άλλη πλευρά των συνόρων. Οικογένειες είναι στριμωγμένες
σε αυτοκίνητα με ανοιχτά, ξέχειλα πορτμπαγκάζ και σχάρες οροφής υπερφορτωμένες
από τις περιουσίες που μπόρεσαν να χωρέσουν σε αυτά. Οι άνθρωποι, πεπεισμένοι
ότι εγκαταλείπουν οριστικά τα σπίτια τους, προσπαθούν να στριμώξουν όλη τους τη
ζωή, σε βαλίτσες, σακίδια, ΙΧ και λεωφορεία.
Μέσα στην μικρή πόλη Γκόρις της Αρμενίας, η οποία βρίσκεται
αμέσως μετά τα σύνορα, τα στενά δρομάκια γεμίζουν με όλο και περισσότερα ΙΧ και
οικογένειες. Κάποιος έφτασε με ένα αυτοκίνητο, που ορισμένα μέρη του
κρατιούνται ενωμένα με μονωτική ταινία ενώ η μια πλευρά του είναι γεμάτη τρύπες
από σκάγια και παράθυρα σπασμένα.
Όπως λέει ο ιδιοκτήτης του αυτοκινήτου στους δημοσιογράφους
του BBC, το όχημά του χτυπήθηκε
από όλμους όταν το Αζερμπαϊτζάν εξαπέλυσε την αστραπιαία επίθεση, για να πάρει
τον έλεγχο της περιοχής την περασμένη εβδομάδα. «Αλλά μας έφερε ως εδώ», λέει
στο BBC τριγυρισμένος από μικρά παιδιά.
Στην κεντρική πλατεία της πόλης ο κόσμος τριγυρίζει χωρίς να
ξέρει τι να κάνει μετά. Οι εθελοντές μοιράζουν μερικά βασικά τρόφιμα και
κουβέρτες. Οι πρόσφυγες καταγράφονται αμέσως και υπάρχουν διαθέσιμα λεωφορεία,
για να τους μεταφέρουν σε άλλες πόλεις και χωριά. Ωστόσο, λίγοι φαίνεται να
ξέρουν ποια θα είναι η επόμενη κίνηση τους.
«Κάναμε 77 χιλιόμετρα
σε 24 ώρες χωρίς καθόλου φαγητό»
Οι ιστορίες των ανθρώπων που καταφέρνουν να φτάσουν στην
άλλη πλευρά των συνόρων είναι σοκαριστικές και σχεδόν όλες μοιάζουν μεταξύ τους.
Για δύο ημέρες την περασμένη εβδομάδα, η Μαλίνα και η
οικογένειά της στριμώχνονταν στο κελάρι τους, καθώς το χωριό τους δεχόταν πυρά.
Αφού οι αυτονομιστές του Ναγκόρνο Καραμπάχ παραδόθηκαν, η Μαλίνα λέει ότι οι
τοπικές αρχές είπαν σε όλους να φύγουν για την Αρμενία, ώστε να είναι ασφαλείς.
Το χωριό τους στην περιοχή Μαρτακέρτ του Ναγκόρνο-Καραμπάχ είναι πλέον άδειο. Η
ίδια και η οικογένειά της έφυγαν, όπως λέει, γιατί παρά τις διαβεβαιώσεις για
το αντίθετο, δεν θα ένιωθαν ποτέ ασφαλείς υπό την κυριαρχία του Αζερμπαϊτζάν.
Πολλοί, φτάνουν στην Αρμενία εξαθλιωμένοι.
Η Ναρίν Σακαριάν, γιαγιά τεσσάρων παιδιών, μιλώντας στο
Reuters είπε ότι ταξίδευε με το ΙΧ του γαμπρού της επί 24 ώρες χωρίς να έχουν τίποτε
να φάνε, για να καλύψουν μια απόσταση μόλις 77 χιλιομέτρων.
«Σε όλο τον δρόμο τα παιδιά έκλαιγαν, πεινούσαν», λέει μιλώντας
σε δημοσιογράφο του ειδησεογραφικού πρακτορείου στα σύνορα. Κρατά στην αγκαλιά
την τριών ετών εγγονή της που αρρώστησε κατά την διάρκεια του ταξιδιού.
«Δεν ξέρουμε πού πάμε. Δεν έχουμε πού να πάμε. Φύγαμε για να
μείνουμε ζωντανοί, όχι για να ζήσουμε», λέει η γυναίκα.
Στο μεταξύ Αρμένιοι από το Ναγκόρνο Καραμπάχ που κατάφεραν
να φτάσουν στην Αρμενία αφηγούνται τις ζοφερές στιγμές που έζησαν προσπαθώντας
να κρατηθούν ζωντανοί, εν μέσω θανάτου, πολέμου και πείνας.
Κάποιοι είπαν ότι είδαν πολλούς νεκρούς πολίτες. Ένας είπε
ότι ήταν τόσοι πολλοί που θα μπορούσαν να γεμίσουν φορτηγά. Κάποιοι με μικρά
παιδιά ξέσπασαν σε κλάματα καθώς αφηγούνται πώς έτρεχαν για να σωθούν από τον
πόλεμο, πώς κοιμούνταν στο έδαφος, ενώ η πείνα έκανε τα στομάχια τους να
πονούν.
«Πήραμε ό,τι μπορούσαμε και φύγαμε. Δεν ξέρουμε πού πάμε.
Δεν έχουμε πού να πάμε», λέει ο Πέτια Γκριγκοριάν, ένας 69χρονος οδηγός, στο
Reuters στη συνοριακή πόλη Γκόρις.
Βοήθεια με το
σταγονόμετρο
Πολλοί από όσους παρακολουθούν τις εξελίξεις στην περιοχή
του Ναγκόρνο Καραμπάχ φοβούνται ότι θα συνεχιστούν οι διώξεις κατά και των
απλών πολιτών. Ο Αμερικανός υπουργός Εξωτερικών, Άντονι Μπλίνκεν, την Τρίτη
27/9 ζήτησε από τον πρόεδρο του Αζερμπαϊτζάν, Ιλχάμ Αλίγιεφ, να παρέχει άνευ
όρων προστασία και ελευθερία κινήσεων στους πολίτες και να φροντίσει ώστε να
υπάρχει ανεμπόδιστη πρόσβαση των ανθρωπιστικών οργανώσεων στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ. Ο γενικός γραμματέας του
ΟΗΕ, Αντόνιο Γκουτέρες, επίσης κάλεσε και τις δύο πλευρές να σεβαστούν τα
ανθρώπινα δικαιώματα.
Μέχρι στιγμής ωστόσο έχει επιτραπεί η παράδοση μόνο 70 τόνων
φαγητού στο Ναγκόρνο Καραμπάχ από τότε που κηρύχθηκε η εκεχειρία και οι
αυτονομιστές συμφώνησαν να παραδώσουν τα όπλα τους. Το Αζερμπαϊτζάν ανακοίνωσε
ακόμα ότι σύντομα θα παραδοθούν ακόμα 40
τόνοι αλευριού και προϊόντων υγιεινής.
Οι επικεφαλής των Αρμενίων στην περιοχή λένε ότι χιλιάδες
ζουν χωρίς φαγητό και χωρίς κατάλυμα και αναγκάζονται να κοιμούνται σε υπόγεια,
σχολικά κτίρια ή ακόμα και στο δρόμο. Ο υπουργός Υγείας της Αρμενίας ανακοίνωσε
ότι θα στείλουν ελικόπτερα ώστε να εκκενώσουν τα ασφυκτικά γεμάτα νοσοκομεία της
περιοχής. Παράλληλα, και το Αζερμπαϊτζάν δήλωσε ότι θα στείλει ιατρικές
προμήθειες.
Ένα βήμα στο πεδίο της διπλωματίας έγινε την Τρίτη, όταν
συναντήθηκαν αντιπροσωπείες των δυο χωρών στις Βρυξέλλες για να συζητήσουν με
την βοήθεια της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Είναι οι πρώτες διπλωματικές επαφές του
Μπακού και του Γερεβάν μετά την εκεχειρία. Μάλιστα, το Αζερμπαϊτζάν ξεκίνησε
και ξεχωριστές συνομιλίες με τις αρχές της εθνοτικής μειονότητας των Αρμενίων
ώστε να αποφασιστεί το μέλλον της περιοχής.
Η νίκη του Αζερμπαϊτζάν αλλάζει την ισορροπία δυνάμεων στην
περιοχή του Νοτίου Καυκάσου, μια περιοχή με ένα συνονθύλευμα εθνοτήτων αλλά και
πολλούς αγωγούς πετρελαίου και φυσικού αερίου στην οποία η Ρωσία, οι Ηνωμένες
Πολιτείες, η Τουρκία και το Ιράν προσπαθούν να αποκτήσουν επιρροή.
Από τη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης, η Αρμενία βασιζόταν σε
μια «εταιρική σχέση» ασφάλειας με τη Ρωσία, ενώ το Αζερμπαϊτζάν πλησίασε την
Τουρκία, με την οποία μοιράζεται γλωσσικούς και πολιτιστικούς δεσμούς.
Η Αρμενία επιδίωξε πρόσφατα στενότερους δεσμούς με τη Δύση
και κατηγορεί τη Ρωσία, η οποία είχε ειρηνευτικές δυνάμεις στο Καραμπάχ, αλλά
τώρα είναι απασχολημένη με τον πόλεμο στην Ουκρανία, ότι δεν προστατεύει την
περιοχή. Η Μόσχα αρνείται την ευθύνη και είπε στον πρωθυπουργό της Αρμενίας,
Νικόλ Πασινιάν, ότι κάνει μεγάλο λάθος με το να προσεγγίζει τις Ηνωμένες
Πολιτείες.
Ο Αζέρος πρόεδρος Αλίγιεφ από την άλλη άφησε να εννοηθεί τη
Δευτέρα ότι υπάρχει η προοπτική δημιουργίας χερσαίου διαδρόμου προς την Τουρκία
μέσω της Αρμενίας. Ο Πρόεδρος της Τουρκίας Ταγίπ Ερντογάν, ο οποίος συνάντησε
τον Αλίγιεφ τη Δευτέρα, δήλωσε την Τρίτη ότι μια τέτοια δίοδος πρέπει να γίνει
πράξη.