Η Κοίμηση της Θεοτόκου ως ιστορικό γεγονός και πώς διαμορφώθηκε η ιστορία που γνωρίζουμε σήμερα
Κάθε χρόνο στις 15 Αυγούστου ο χρόνος στην Ελλάδα μοιάζει να
σταματά. Όλοι σταματούν για να γιορτάσουν την «Γλυκοφιλούσα, Κερὰ τῆς Θάλασσας,
την Καρδιὰ τοῦ ἀνθρώπου ποὺ χώρεσες Ἐκεῖνον ποὺ οὐρανὸς καὶ γῆς δὲν τὸν χωροῦν»,
όπως έγραφε ο Νίκος Καζαντζάκης (Ταξιδεύοντας Ιταλία - Αίγυπτος - Σινά -
Ιερουσαλήμ - Κύπρος - Ο Μοριάς).
Η γιορτή της Κοιμήσεως της Θεοτόκου είναι μια από τις πιο
σημαντικές στην Ορθόδοξη Εκκλησία και από πολλούς χαρακτηρίζεται ως το «Πάσχα
του Καλοκαιριού». Την ημέρα αυτή δεν τιμάται μόνο ο θάνατος-κοίμηση της μητέρας
του Χριστού, αλλά και η ανάσταση και η μετάστασή της στους ουρανούς.
Εξετάζοντας τον θάνατο της Παναγίας ως ιστορικό γεγονός λίγα
στοιχεία μπορούν να βρεθούν. Στην Καινή Διαθήκη δεν υπάρχουν πληροφορίες
σχετικά με αυτόν. Το τελευταίο που μαθαίνουμε για την Παναγία μέσα από τα
Ευαγγέλια είναι ότι ο Ιησούς από τον Σταυρό είδε την μητέρα του να θρηνεί μαζί
με τον μαθητή του τον Ιωάννη (τον μετέπειτα Ευαγγελιστή) και της είπε «να ο
γιος σου» και στον Ιωάννη «να η μητέρα σου» (κατά Ιωάννην, 19, 26-27). Από τότε
ο άγιος Ιωάννης πήρε υπό την προστασία του την Παναγία, σα να ήταν μητέρα του.
Στο σπίτι του Ιωάννη θεωρητικά την βρήκε ο θάνατος κάποια χρόνια αργότερα.
Αναφορά στην Θεοτόκο- αν και συγκεκαλυμμένη- υπάρχει και λίγο
αργότερα από τον ευαγγελιστή Ματθαίο, ο οποίος αναφέρει ότι στον τάφο του Υιού
του Θεού, «ήλθε η Μαγδαληνή Μαρία και η άλλη Μαρία για να δουν τον τάφο. Και
έγινε μεγάλος σεισμός, γιατί άγγελος Κυρίου ήλθε, σήκωσε τη μεγάλη πέτρα από το
μνημείο και κάθισε πάνω της». Αυτή η «άλλη Μαρία» δεν μπορεί να ήταν άλλη από
την Παναγία, την μητέρα που επισκέφτηκε τον τάφο του παιδιού της και ήταν αυτή
η πρώτη που έμαθε ότι ο Χριστός αναστήθηκε.
Αργότερα συναντάμε ξανά την Παναγία στο βιβλίο «Οι Πράξεις
των Αποστόλων» (κεφ. 1 και 2), που το έγραψε ο ευαγγελιστής Λουκάς και
βρίσκεται στην Καινή Διαθήκη, μετά τα τέσσερα ευαγγέλια. Η Παναγία βρισκόταν
μαζί με τους αποστόλους στο σπίτι μιας άλλης αγίας Μαρίας, της μητέρας του
ευαγγελιστή Μάρκου, όπου και σημειώθηκε η Πεντηκοστή, η φώτιση δηλαδή από το
Άγιο Πνεύμα.
Ωστόσο μετά από αυτό, τίποτα άλλο δεν είναι γνωστό για την
υπόλοιπη ζωή της μητέρας του Χριστού μέσα από την Καινή Διαθήκη. Τα κενά
συμπληρώνουν ιστορίες που επιβίωσαν από την εποχή του πρώιμου Χριστιανισμού. Έτσι,
λέγεται ότι η Παναγία έζησε 10-15 χρόνια μετά την ανάσταση του Χριστού. Τα
τελευταία γήινα χρόνια της έζησε στο σπίτι του Ιωάννη στη Γεθσημανή, το χωριό
έξω από τα Ιεροσόλυμα όπου είχε συλληφθεί και ο Χριστός τη νύχτα του μαρτυρίου του.
Σχετικά με την Κοίμηση της Θεοτόκου μαθαίνουμε από τις
διηγήσεις σημαντικών εκκλησιαστικών ανδρών, όπως των Αγίου Ιωάννου του
Θεολόγου, Διονυσίου του Αρεοπαγίτη, Μόδεστου Ιεροσολύμων, Ανδρέα Κρήτης,
Γερμανού Κωνσταντινουπόλεως, Ιωάννη Δαμασκηνού κ.ά., καθώς και από τα σχετικά
τροπάρια της εκκλησιαστικής υμνολογίας.
Σύμφωνα με την παράδοση, μια μέρα ένας άγγελος πληροφόρησε την
Παναγία πως ήρθε η ώρα να πάει ξανά στο Γιο της. Η Παναγία δώρισε στις φίλες της
δύο ενδύματά της, προσευχήθηκε στο όρος των Ελαιών και όταν έφτασε η στιγμή
τρεις μέρες μετά, ξάπλωσε στο κρεβάτι της και παρέδωσε το πνεύμα. Ο Χριστός
κατέβηκε αυτοπροσώπως και την πήρε, όπως βλέπουμε στις εικόνες της Κοιμήσεως.
Όταν κοιμήθηκε η Παναγία, οι περισσότεροι Απόστολοι
βρίσκονταν σε διάφορα μέρη του κόσμου μεταφέροντας το μήνυμα του Χριστιανισμού.
Ωστόσο, όλοι εκτός από τον απόστολο Θωμά μεταφέρθηκαν θαυματουργικά μέσα σε μια
νεφέλη στη Γεθσημανή και τέλεσαν την κηδεία της. Κάποιοι φανατικοί Εβραίοι, που
μάχονταν τον Χριστιανισμό προσπάθησαν να γκρεμίσουν το άγιο σώμα της από το φέρετρό
της ωστόσο όλοι τυφλώθηκαν. Ένας απ’ αυτούς, ο Ιεφωνίας, κατάφερε να το
ακουμπήσει κι αμέσως ένας άγγελος του έκοψε τα χέρια. Ο απόστολος Πέτρος όμως τα
θεράπευσε και τότε ο νέος αυτός έγινε χριστιανός. Η ιστορία αυτή αποτυπώνεται
σχεδόν πάντα στις εικόνες της Κοιμήσεως.
Ο απόστολος Θωμάς έφτασε στη Γεθσημανή τρεις μέρες μετά και
ζήτησε να ανοίξουν τον τάφο της Παναγίας, ωστόσο μέσα σε αυτόν δεν βρέθηκε τίποτα
με αποτέλεσμα να αποκαλυφθεί η ανάστασή της. Σύμφωνα με μια άλλη η παράδοση, όταν
η νεφέλη μετέφερε τον Θωμά στη Γεσθημανή με καθυστέρηση τριών ημερών συνάντησε
την Θεοτόκο την στιγμή της ανόδου Της στον ουρανό. Εκείνη του χάρισε την ζώνη
Της (η Αγία Ζώνη της Παναγίας) για να μπορεί να αποδείξει την συνάντησή τους. Όταν
ο Θωμάς πήγε και εξιστόρησε το γεγονός στους υπόλοιπους Αποστόλους, άνοιξαν τον
τάφο και είδαν πως το σώμα έλειπε.
Ο χρόνος της Κοίμησης
Μιας και ιστορικά τα στοιχεία γύρω από την Κοίμηση της Θεοτόκου
είναι σχεδόν ανύπαρκτα, άγνωστο παραμένει και η ηλικία στην οποία η Παναγία
έφυγε από αυτόν τον κόσμο. Απάντηση δίνει ο Άγιος Νικόδημος, ο οποίος γράφει: «Εάν
επιθυμή τινάς να μάθη πόσων χρόνων ήτον η Κυρία Θεοτόκος όταν εκοιμήθη, ας το
ακούση. Όταν αύτη επήγεν εις τα Άγια των Αγίων ήτον τριών ετών επέρασεν εκεί
δώδεκα χρόνους και έως να γεννήσει τόν Χριστόν επέρασεν ένας χρόνος έκαμε και
με τόν Χριστόν χρόνους τριαντατρείς, έζησε και μετά τήν Ανάληψιν χρόνους δέκα,
ώστε όλοι οι χρόνοι της Αγίας ζωής της συμποσούνται πενηνταεννέα». Με βάση αυτό
ο χρόνος της Κοιμήσεως υπολογίζεται στο 43 μΧ, αν και μάλλον δεν μπορούμε να θεωρήσουμε
αυτή την χρονολογία με σιγουριά ως την χρονολογία της Κοίμησης.
Από την άλλη, όσον αφορά την ημερομηνία της γιορτής, στις 15
Αυγούστου, αυτή χρονολογείται από την εποχή του αυτοκράτορα Μαυρίκιου (539 –
602). Ο Μαυρίκιος όρισε με διάταγμα τον εορτασμό της «Κοιμήσεως της Θεοτόκου»
στις 15 Αυγούστου. Πιθανότατα η επιλογή του δεν ήταν με βάση ιστορικά στοιχεία.
Δεν θα πρέπει να θεωρηθεί τυχαίο ότι λίγο καιρό πριν- στις 15 Αυγούστου του 582-
ο Μαυρίκιος είχε οριστεί ως μονοκράτορας της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας και με
αυτόν τον τρόπο ήθελε να συνδέσει την επέτειο της ανάρρησής του στο θρόνο με
την σημαντική θεομητορική γιορτή. Νωρίτερα, υπάρχουν αναφορές σε χριστιανικά,
βυζαντινά κείμενα για συνεορτασμό της Κοιμήσεως της Θεοτόκου μαζί με την γιορτή
των Χριστουγέννων τον Δεκέμβριο.
Η διαφορά με την
Καθολική Εκκλησία
Η 15η Αυγούστου δεν είναι συνδεδεμένη με την
Παναγία μόνο στην Ορθόδοξη Εκκλησία αλλά και στην Καθολική, όπου επίσης αυτή η
γιορτή είναι εξίσου σημαντική. Ωστόσο και εδώ Ορθόδοξη και Καθολική διδασκαλία
εμφανίζουν μια μεγάλη διαφοροποίηση.
Όπως είναι γνωστό, η Ορθόδοξη Εκκλησία διδάσκει ότι η μητέρα
του Χριστού αρχικά πέθανε (κοιμήθηκε, κατά την χριστιανική ορολογία) και στη
συνέχεια πριν προλάβει το σώμα της να φθαρεί αναστήθηκε και «μετέστη προς την
ζωή», στον Ουρανό μαζί με τον Υιό της. Οπότε θεωρείται δεδομένο ότι το θνητό
σώμα της Παναγίας, όπως και το σώμα κάθε θνητού, πέρασε από την διαδικασία του
θανάτου.
Διαφορετική είναι η διδαχή της Καθολικής Εκκλησίας. Ξεκινώντας
από το γεγονός ότι δεν υπάρχει καμία επίσημη, ιστορική αναφορά για τον φυσικό θάνατο
της Παναγίας, υποστηρίζεται η ενσώματη ανάληψη της Θεοτόκου (Assumptio Beatae
Mariae Virginis). Έτσι, η Παναγία δεν πέθανε ποτέ αλλά αναλήφθηκε ζωντανή στους
Ουρανούς. Σύμφωνα με την καθολική διδασκαλία, η Παναγία κέρδισε αυτό το «προνόμιο
της αθανασίας» εξαιτίας της ασπίλου συλλήψεως του Ιησού Χριστού. Έτσι, οι Καθολικοί την ημέρα αυτή εορτάζουν
την «Ανάληψη της Θεοτόκου» και όχι την Κοίμηση και Ανάστασή της, γεγονός που
οριστικοποιήθηκε με την αποστολική εγκύκλιο του Πάπα Πίου IB'
«Munificentissimus Deus» την 1η Νοεμβρίου 1950.
*Κεντρική φωτογραφία: Τμήμα από νεανικό έργο του Δομήνικου Θεοτοκόπουλου (Ελ Γκρέκο), που κοσμεί την εκκλησία της Κοιμήσεως της Θεοτόκου στην Ερμούπολη της Σύρου