Υπήρχε μια εποχή που τα κοτόπουλα ζούσαν σε ψηλά δέντρα και θεωρούνταν ιερά απο τους ανθρώπους. Πώς και πότε άλλαξε αυτό
Τα κοτόπουλα αποτελούν σήμερα ένα από τα πιο κοινά είδη
διατροφής και αγαπημένο φαγητό πολλών ανθρώπων. Ωστόσο τα πράγματα δεν ήταν
πάντα έτσι.
Τα πουλιά αυτά που δεν μπορούν σήμερα να πετάξουν παρά τα
φτερά τους φαίνεται ότι κάποτε όχι μόνο πετούσαν αλλά συνήθιζαν να μένουν σε
ψηλά δέντρα. Όπως αναφέρουν ερευνητές από το Πανεπιστήμιο του Έξετερ στην
Οξφόρδη και το Πανεπιστήμιο του Κάρντιφ σε μια νέα τους μελέτη τα κοτόπουλα είναι
στην πραγματικότητα μια σχετικά νέα προσθήκη στις φάρμες μας και αυτό έγινε
πολύ αργότερα απ’ όσο πιστεύαμε ως τώρα. Όπως τονίζουν μάλιστα φαίνεται ότι τα συγκεκριμένα
πουλιά δελεάστηκαν με… ρύζι, ώστε να κατέβουν από τα δέντρα και να εξημερωθούν.
Μέχρι πρότινος υπήρχε η αντίληψη ότι τα κοτόπουλα
εκτρέφονταν για το τραπέζι μας ήδη εδώ και 10.000 χρόνια. Πιθανότατα αυτές οι
λάθος εκτιμήσεις είχαν δημιουργηθεί, σύμφωνα με τους ερευνητές, επειδή τα οστά
των κοτόπουλων είναι εύκολο να μπερδευτούν με αυτά άλλων πουλιών. Ωστόσο η νέα αυτή
έκθεση, που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Antiquity, υποδηλώνει ότι οι άνθρωποι
δεν είχαν στενή σχέση με τα κοτόπουλα μέχρι περίπου το 1.500 π.Χ., δηλαδή πριν
από «μόλις» 3.500 χρόνια.
Τώρα όμως, οι ερευνητές χρησιμοποίησαν για πρώτη φορά χρονολόγηση
με άνθρακα για να καθορίσουν την ηλικία μερικών από των πρώτων κοτόπουλων που
βρέθηκαν στη δυτική Ευρασία και τη βορειοδυτική Αφρική. Όπως ανακάλυψαν με
έκπληξη, τα περισσότερα από τα οστά ήταν πολύ πιο πρόσφατα από ό,τι πίστευαν
έως τώρα. Για παράδειγμα, ένα οστό από την Βουλγαρία, το οποίο ως τώρα θεωρούνταν
ότι είναι 7.500 ετών μετά την χρονολόγηση με άνθρακα αποκαλύφθηκε ότι το
κοτόπουλο είχε ζήσει περίπου το 1959 με
1985 π.Χ.
«Είναι η πρώτη φορά που η χρονολόγηση με ραδιενεργό άνθρακα
χρησιμοποιείται σε αυτή την κλίμακα για να προσδιοριστεί η σημασία των
κοτόπουλων στις πρώιμες κοινωνίες» σημείωσε η δρ. Τζούλια Μπεστ, από το
Πανεπιστήμιο του Κάρντιφ, που συμμετείχε στην έρευνα και πραγματοποίησε τη
χρονολόγηση.
Τα κοτόπουλα, που προέρχονται από τις τροπικές ζούγκλες της
νοτιοανατολικής Ασίας, δεν έφτασαν στην Ευρώπη παρά μόνο το 800 π.Χ. Στη
συνέχεια, αφού εξαπλώθηκαν στην περιοχή της Μεσογείου, χρειάστηκαν σχεδόν 1.000
χρόνια ακόμα, ώστε να εγκατασταθούν στα ψυχρότερα κλίματα της Σκοτίας, της
Ιρλανδίας, της Σκανδιναβίας και της Ισλανδίας.
Οι ειδικοί επανεκτίμησαν τα υπολείμματα κοτόπουλων που εντοπίστηκαν
σε περισσότερα από 600 σημεία σε 89 διαφορετικές χώρες μεταξύ των οποίων το
Μαρόκο, η Ελλάδα, η Νότια Αμερική και η Βρετανία. Αυτό που ανακάλυψαν είναι ότι
τα αρχαιότερα οστά κοτόπουλων που χρησιμοποιούνταν σίγουρα ως οικόσιτα εντοπίστηκαν
στον νεολιθικό οικισμό Μπαν Νον Γουάτ στην κεντρική Ταϊλάνδη, ο οποίος
χρονολογείται μεταξύ 1650 και 1250 π.Χ.
«Είναι τα πιο πρώιμα αδιάσειστα στοιχεία», τονίζει η Οφήλια
Λεμπρασέ του Κέντρου Ανθρωπολογίας και Γονιδιωματικής της Τουλούζης στην Γαλλία
που συμμετείχε στην έρευνα. Μάλιστα στο συγκεκριμένο σημείο δεν βρέθηκαν απλώς
οστά κοτόπουλων, αλλά υπάρχουν ενδείξεις ότι θάφτηκαν μαζί με ανθρώπους κάτι
που σύμφωνα με την ερευνήτρια δείχνει στενή σχέση με τους ανθρώπους.
Οι ερευνητές λένε ότι οι άνθρωποι ήρθαν σε επαφή με τα αυτά
πουλιά της ζούγκλας, τα οποία συνήθιζαν τότε να ζουν ψηλά σε δέντρα, όταν
άρχισαν να καλλιεργούν δημητριακά, όπως το ρύζι. Οι πρόγονοι των σημερινών
οικόσιτων κοτόπουλων δελεάστηκαν από το ρύζι και έτσι κατέβηκαν από τα δέντρα.
«Η καλλιέργεια του ρυζιού πρέπει να δημιούργησε ένα πιο
ανοιχτό περιβάλλον με λιγότερα δέντρα, το οποίο είναι και ένα περιβάλλον όπου η
κόκκινη όρνιθα (red junglefowl,
η επίσημη ονομασία για τα άγρια κοτόπουλα, προγόνους και μακρινούς συγγενείς
σήμερα των οικόσιτων) βασικά διαπρέπει. Και θα πρέπει να τρέφονταν από τα υπολείμματα
των ανθρώπινων κοινωνιών», αναφέρει η Λαμπρασέ.
Αυτό σημαίνει ότι τα κοτόπουλα άρχισαν να ελκύονται στις ανθρώπινες
κατοικίες και η φυσική επιλογή θα πρέπει να έπαιξε το ρόλο της για να
μετατραπούν σε οικόσιτα κοτόπουλα. Κάτι ανάλογο άλλωστε θεωρείται ότι συνέβη με
την ευρεία έννοια και με την εξημέρωση του σκύλου.
Μόλις εξημερώθηκαν, τα κοτόπουλα μεταφέρθηκαν πρώτα σε όλη
την Ασία και στη συνέχεια σε όλη τη Μεσόγειο κατά μήκος των διαδρομών που
χρησιμοποιούσαν οι πρώτοι Έλληνες, οι Ετρούσκοι και οι Φοίνικες έμποροι της θάλασσας.
«Χάρη στη μεγάλη προσαρμοστικότητα των κοτόπουλων και το
γεγονός ότι η δίαιτά τους βασίζεται κατά κύριο λόγο σε δημητριακά, οι θαλάσσιες
διαδρομές έπαιξαν πολύ σημαντικό ρόλο στην μεταφορά τους στην Ασία, την Ωκεανία,
την Αφρική και την Ευρώπη», αναφέρει ο συν-συγγραφέας καθηγητής Τζόρις Πέτερς
του Πανεπιστημίου Λούντβιχ Μαξιμιλιάν στο Μόναχο.
Ο καθηγητής Γκρέγκερ Λάρσον, από το Πανεπιστήμιο της
Οξφόρδης, δήλωσε: «Αυτή η ολοκληρωμένη επαναξιολόγηση των κοτόπουλων
καταδεικνύει καταρχάς πόσο λανθασμένη ήταν η κατανόησή μας για τον χρόνο και
τον τόπο της εξημέρωσής τους. Και το ακόμη πιο συναρπαστικό είναι ότι
αποδεικνύεται πώς η έναρξη της καλλιέργειας ξηρού ρυζιού λειτούργησε ως
καταλύτης τόσο για τη διαδικασία εξημέρωσης του κοτόπουλου όσο και για την
παγκόσμια εξάπλωσή του».
Εξωτικά πουλιά για
λίγους
Κι ενώ το πώς τα κοτόπουλα έγιναν οικόσιτα ζώα αρχίζει να
ξεδιαλύνεται, το γιατί οι άνθρωποι τα εξημέρωσαν είναι ακόμα και σήμερα
λιγότερο ξεκάθαρο. Οι ερευνητές βρήκαν πολύ λίγα στοιχεία στα ευρήματά τους ότι
τα κοτόπουλα είχαν σφαγιαστεί για το κρέας τους και η Λαμπρασέ θεωρεί ότι αυτό
είναι μια απόδειξη ότι η εξημέρωσή τους δεν είχε να κάνει με την κατανάλωσή τους.
Ωστόσο και η ίδια λέει ότι δεν καταλαβαίνει πώς οδηγηθήκαμε σε
αυτήν την εξέλιξη. Είναι πιθανό ότι τα πρώτα κοτόπουλα μπορεί
να λειτουργούσαν σαν ένα είδος… συναγερμού, όπως οι χήνες, ή ίσως τις κρατούσαν
για τα αυγά τους.
Αυτό που γνωρίζουμε από προηγούμενες έρευνες είναι ότι τα
κοτόπουλα θεωρούνταν γενικά ως εξωτικά πτηνά, ειδικά αν εντοπίζονταν σε
περιοχές που δεν ζούσε εξ αρχής η κόκκινη όρνιθα. Άλλες μελέτες έχουν καταλήξει
στο συμπέρασμα ότι τα κοτόπουλα φαίνεται να ήταν σεβαστά στην κοινωνία της
εποχής του σιδήρου, για παράδειγμα, και συχνά θάβονταν ολόκληρα χωρίς να
σφαγιαστούν, με τα κλωσόπουλά τους ή μερικές φορές ακόμη και με τους ανθρώπους
που τα είχαν στην ιδιοκτησία τους. Πράγματι οι αναλύσεις της Μπεστ με άνθρακα
επιβεβαίωσαν αυτήν την τελετουργική ταφή των κοτόπουλων.
Η ταφή ανθρώπων μαζί με κοτόπουλα που χρονολογείται
τουλάχιστον στην Βρετανία πριν από 2.000 χρόνια, πιθανότατα αποδεικνύει ότι τα
πουλιά ίσως θεωρούνταν πνευματικοί οδηγοί της ψυχής στην μετέπειτα ζωή. «Υπήρχε
κάποια σύνδεσή τους με θεότητες», αναφέρει η Μπεστ.
Τα κοτόπουλα και τα αυγά τους άρχισαν να διαδίδονται ως τρόφιμα
κατά τη διάρκεια της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας.
«Το να τρώμε κοτόπουλα είναι τόσο κοινό που οι άνθρωποι
θεωρούν ότι δεν υπήρξε ποτέ εποχή που δεν τα τρώγαμε. Τα στοιχεία μάς δείχνουν
όμως ότι η παλιότερη σχέση μας με τα κοτόπουλα ήταν πολύ πιο περίπλοκη και ότι
για αιώνες τα κοτόπουλα τιμούνταν και θεωρούνταν ιερά», αναφέρει η καθηγήτρια
Ναόμι Σάικς από το Πανεπιστήμιο του Έξετερ.