Ένας λέκτορας Παλαιοντολογίας και Εξελικτικής Βιολογίας παραθέτει όλες τις προβλέψεις για το ανθρώπινο είδος σε περίπτωση που γλιτώσει από όλες τις καταστροφές!
Η ανθρωπότητα τα τελευταία χρόνια έρχεται μονίμως αντιμέτωπη με γεγονότα που θα μπορούσαν να απειλήσουν ακόμα και την ίδια της την ύπαρξη: κλιματική κρίση, πανδημία και εσχάτως ένας πόλεμος που θα μπορούσε στο πλέον εφιαλτικό σενάριο να μετατραπεί ακόμα και σε πυρηνικό. Αν καταφέρναμε ωστόσο να επιβιώσουμε -παρόλες τις ενδείξεις προς το αντίθετο- πώς θα ήταν η ανθρωπότητα; Θα είχαμε εξελιχθεί κι άλλο σε κάποιο πιο εξελιγμένο είδος ή ο homo sapiens sapiens θα συνέχιζε να είναι κυρίαρχος;
Την ερώτηση αυτή ανέλαβε να απαντήσει στην ιστοσελίδα The Conversation ο λέκτορας
Παλαιοντολογίας και Εξελικτικής Βιολογίας στο Πανεπιστήμιο του Μπαθ, Νίκολας
Λονγκριτς.
Όπως σημειώνει, η ανθρωπότητα όπως την ξέρουμε σήμερα είναι
το απροσδόκητο αποτέλεσμα μιας εξελικτικής πορείας τεσσάρων δισεκατομμυρίων
ετών. Από την αυτοαναπαραγωγή των βιολογικών μορίων στις θάλασσες του
αρχαιοζωικού αιώνα, στα ψάρια χωρίς μάτια της Καμβρίας περιόδου, στα θηλαστικά και τελικά, αναπάντεχα σε εμάς, η εξέλιξη μας διαμόρφωσε.
Οι οργανισμοί αναπαράγονται ατελώς. Τα λάθη που γίνονται όταν αντιγράφονται τα γονίδια γίνονται μερικές φορές για να ταιριάξουν οι οργανισμοί καλύτερα στα περιβάλλοντα που ζουν και ώστε τα γονίδια να συνεχίσουν να μεταδίδονται στις επόμενες γενιές. Περισσότερη αναπαραγωγή ακολούθησε και περισσότερα λάθη έγιναν σε μια διαδικασία που συνεχίζεται για δισεκατομμύρια γενιές. Τελικά, ο Homo sapiens εμφανίστηκε. Αλλά δεν είμαστε το τέλος αυτής της ιστορίας. Η εξέλιξη δεν θα σταματήσει με εμάς και μάλιστα εμείς ίσως να εξελισσόμαστε πιο γρήγορα από ποτέ.
Είναι πολύ δύσκολο να προβλέψεις το μέλλον. Ο κόσμος
πιθανότατα θα αλλάξει με τρόπους που δεν μπορούμε να φανταστούμε. Αλλά μπορούμε
να κάνουμε υπολογισμένες προβλέψεις. Παραδόξως, ο καλύτερος τρόπος για να
προβλέψεις το μέλλον είναι πιθανότατα να κοιτάξεις πίσω στο παρελθόν και να
υποθέσεις ότι τα μοτίβα του παρελθόντος θα συνεχιστούν και στο μέλλον. Αυτό
δημιουργεί μερικές προβλέψεις-έκπληξη για το μέλλον μας.
Πιθανότατα να ζούμε περισσότερο και να είμαστε ψηλότεροι
αλλά και πιο ευέλικτοι. Πιθανότατα να είμαστε λιγότερο επιθετικοί και πιο
συγκαταβατικοί, αλλά θα έχουμε μικρότερους εγκεφάλους. Κάπως σαν έναν golden retriever, θα είμαστε φιλικοί
και ευχάριστοι, αλλά ίσως όχι τόσο ενδιαφέροντες. Τουλάχιστον αυτό είναι ένα
πιθανό μέλλον. «Αλλά για να γίνει αντιληπτό για ποιο λόγο σκέφτομαι ότι αυτό
είναι πιθανό, θα πρέπει να δούμε την βιολογία», σημειώνει ο Λονγκριτς.
Το τέλος της φυσικής
επιλογής;
Ορισμένοι επιστήμονες υποστηρίζουν ότι η ανάπτυξη του
πολιτισμού ουσιαστικά σταμάτησε τη διαδικασία της φυσικής επιλογής. Είναι
αλήθεια ότι συγκεκριμένα στοιχεία που κυριαρχούσαν στο παρελθόν – άγρια ζώα
θηρευτές, πανδημίες, λιμοί, πόλεμοι- έχουν σε μεγάλο βαθμό εξαφανιστεί.
Η πείνα και οι λιμοί σε μεγάλο βαθμό τελείωσαν με τις
καλλιέργειες μεγάλων εκτάσεων και τα λιπάσματα. Οι πόλεμοι και η βία είναι
λιγότερο συχνοί παρά τα σύγχρονα οπλικά συστήματα και τα όπλα πυρηνικής
καταστροφής- ίσως και εξαιτίας αυτών. Τα λιοντάρια, οι λύκοι και άλλα ζώα που
μας κυνηγούσαν στο σκοτάδι έχουν πλέον εξαφανιστεί ή είναι είδη προς εξαφάνιση.
Πανδημίες που σκότωναν συχνά εκατομμύρια ανθρώπους- ανεμοβλογιά, χολέρα, μαύρη
πανώλη- αντιμετωπίστηκαν με τα εμβόλια, τα αντιβιοτικά και το καθαρό νερό.
Αλλά η εξέλιξη δεν σταμάτησε. Απλώς την ωθούν άλλα πράγματα.
Η εξέλιξη δεν αφορά τόσο πολύ την επιβίωση των πιο δυνατών, αλλά κυρίως την
αναπαραγωγή των πιο δυνατών. Ακόμα και αν είναι πλέον λιγότερο πιθανό να μας
σκοτώσει η φύση, πρέπει ακόμα να βρούμε συντρόφους για να κάνουμε και να
μεγαλώσουμε παιδιά, οπότε η σεξουαλική επιλογή παίζει πλέον μεγαλύτερο ρόλο
στην εξέλιξή μας.
Κι αν πλέον δεν είναι η φύση που ελέγχει την εξέλιξη, το
εκτός φύσεως περιβάλλον που δημιουργήσαμε – πολιτισμός, τεχνολογία, πόλεις-
παράγει τώρα νέες επιλεκτικές πιέσεις πολύ πιο περίεργες από εκείνες που αντιμετώπισαν
οι άνθρωποι στην εποχή των παγετώνων. Πολύ λίγο έχουμε προσαρμοστεί σε αυτόν
τον σύγχρονο κόσμο και αυτό σημαίνει ότι θα πρέπει να το κάνουμε.
Η διαδικασία έχει ήδη ξεκινήσει. Όταν οι διατροφικές μας
συνήθειες άλλαξαν και περιελάμβαναν σιτηρά και γαλακτοκομικά, τα γονίδιά μας
τροποποιήθηκαν ώστε να μπορούμε να τα χωνέψουμε. Όταν οι μεγάλες πόλεις
δημιούργησαν τις συνθήκες για να διαδίδονται οι θανατηφόρες ασθένειες, άρχισαν
να διαδίδονται επίσης και γονιδιακές παραλλαγές για ανθεκτικότητα απέναντι σε
αυτές τις ασθένειες. Και για κάποιον λόγο οι εγκέφαλοί μας έγιναν μικρότεροι.
Τα αφύσικα περιβάλλοντα δημιούργησαν αφύσικες επιλογές.
Για να προβλέψουμε πού πάει αυτό, θα πρέπει να κοιτάξουμε στην προϊστορία που μας πάει πίσω σε 6 εκατ. χρόνια εξέλιξης. Σήμερα ωστόσο αντιμετωπίζουμε εμείς και κάποιες νέες προκλήσεις, όπως είναι η μειωμένη θνησιμότητα. Η μελέτη του παρελθόντος δεν θα βοηθήσει εδώ, αλλά μπορούμε να δούμε πώς αντέδρασαν άλλα είδη σε παρόμοιες πιέσεις.
Πάντα, όπως τονίζει ο Λόνγκριτς, θα πρέπει να έχουμε στο
μυαλό μας ότι αυτό που παρουσιάζει είναι απλώς ένα δυνατό σενάριο, μια εικασία
για το τι μπορεί να συμβεί.
Ζωή... αιώνια
Οι άνθρωποι είναι σχεδόν σίγουρο ότι θα εξελιχθούν ώστε να
ζήσουν περισσότερο. Πολύ περισσότερο. Οι κύκλοι της ζωής εξελίσσονται σε
συνάρτηση με τα ποσοστά θνησιμότητας. Όταν τα ποσοστά αυτά είναι υψηλά, τα ζώα
πρέπει να αναπαράγονται σε μικρή ηλικία ή μπορεί να μην αναπαράγονται καθόλου.
Την ίδια στιγμή δεν υπάρχει καμία χρησιμότητα να δημιουργήσεις γονίδια που θα
αποτρέπουν την γήρανση ή τον καρκίνο γιατί το πιθανότερο είναι ότι δεν θα
ζήσεις αρκετά για να τα χρειαστείς.
Όταν τα ποσοστά θνησιμότητας είναι χαμηλά, συμβαίνει το
αντίθετο. Είναι καλύτερο να πάρεις τον χρόνο σου, ώστε να φτάσεις στην ηλικία
της αναπαραγωγικής ωριμότητας. Είναι επίσης χρήσιμο να προσαρμόζεσαι ώστε να
μπορείς να ζήσεις περισσότερο και να αναπαράγεσαι πιο αργά, ώστε να έχεις περισσότερο χρόνο να αναπαραχθείς. Γι’ αυτό το λόγο μερικά ζώα-θηρευτές που
ζουν σε νησιά ή βαθιά στον ωκεανό ή απλώς είναι πολύ μεγάλα έχουν εξελιχθεί
ώστε να ζουν περισσότερο, όπως οι καρχαρίες της Γροιλανδίας ή οι χελώνες των
Γκαλαπάγκος που ζουν για αιώνες.
Ακόμα και πριν τον πολιτισμό, οι άνθρωποι από τα πιθηκοειδή καθώς είχαν πιο χαμηλά ποσοστά θνησιμότητας και μεγαλύτερο χρόνο
ζωής. Οι θηρευτές οπλισμένοι με βέλη και ακόντια μπορούσαν να αντιμετωπίσουν τα
ζώα και το γεγονός ότι μοιράζονταν την τροφή βοήθησε ώστε να γλιτώσουν από την
λιμοκτονία. Έτσι εξελιχθήκαμε ώστε να φτάνουμε πιο αργά σε ηλικία αναπαραγωγής
και να ζούμε πιο πολύ ακόμα και μέχρι τα 70 χρόνια.
Ακόμα όμως η παιδική θνησιμότητα ήταν υψηλή φτάνοντας σε
ποσοστό 50% ή και περισσότερο για τις ηλικίες έως 15 ετών. Ο μέσος όρος ζωής
ήταν μόλις 35 χρόνια. Ακόμα και μετά την άνοδο του πολιτισμού, η παιδική
θνησιμότητα παρέμεινε υψηλή μέχρι και τον 19ο αιώνα, όταν ο μέσος
χρόνος ζωής έπεσε στα 30 έτη λόγω των διάφορων πανδημιών και λιμοκτονιών που
χτυπούσαν την ανθρωπότητα.
Στη συνέχεια όμως τους δύο τελευταίους αιώνες, η καλύτερη
διατροφή, τα φάρμακα και η υγιεινή έριξαν την παιδική θνησιμότητα κάτω από το
1% στις πιο αναπτυγμένες χώρες. Ο μέσος όρος ζωής ξεπέρασε τα 70 χρόνια
παγκοσμίως και τα 80 χρόνια στις αναπτυγμένες χώρες. Οι αλλαγές αυτές
οφείλονται στις καλύτερες συνθήκες και όχι στην εξέλιξη, αλλά δημιουργούν το
πεδίο ώστε η εξέλιξη να κινηθεί προς την αύξηση του χρόνου ζωής.
Πλέον, δεν υπάρχει ανάγκη για να αναπαραχθούμε νωρίς. Και
μόνο ο χρόνος που χρειάζεσαι για να τελειώσεις τις σπουδές σου βγάζει εκτός
πλάνου την αναπαραγωγή στις πρώτες δεκαετίες της ζωής μας. Δεδομένου ότι όλο
και πιο πολλοί άνθρωποι φτάνουν τα 100 – το ρεκόρ είναι τα 122 έτη- είναι πολύ
λογικό να σκεφτόμαστε ότι τα γονίδιά μας θα μπορούσαν να εξελιχθούν ώστε το
μέσο άτομο να ζει εύκολα μέχρι τα 100 ή και ακόμα περισσότερο.
Μεγαλύτερο μέγεθος,
μικρότερη δύναμη
Τα ζώα συχνά εξελίσσονται σε πιο μεγάλα μεγέθη. Τα πρώτα
ανθρωποειδή, όπως ο Αυστραλοπίθηκος του Αφάρ και ο Άνθρωπος ο επιδέξιος (Homo habilis) ήταν πολύ μικροί και
δεν ξεπερνούσαν τα 120cm
με 150cm. Αργότερα, ο Άνθρωπος
ο όρθιος (Homo erectus),
οι Νεάτερνταλ και τελικά ο Άνθρωπος ο Σοφός (Homo sapiens) ήταν ψηλότεροι. Συνεχίσαμε να ψηλώνουμε κατά τη διάρκεια της ιστορίας
εν μέρει λόγω των διατροφικών συνηθειών, αλλά τα γονίδια φαίνεται ότι
εξελίσσονται και αυτά προς αυτη την κατεύθυνση.
Γιατί γινόμαστε μεγαλύτεροι δεν είναι σαφές. Εν μέρει η θνησιμότητα
μπορεί να οδηγήσει στην εξέλιξη των μεγεθών. Το να μεγαλώσεις χρειάζεται χρόνο,
οπότε περισσότερος χρόνος ζωής σημαίνει περισσότερος χρόνος για να μεγαλώσεις.
Επίσης τα θηλυκά προτιμούν τα πιο ψηλά αρσενικά. Οπότε ο συνδυασμός της χαμηλής
θνησιμότητας και οι σεξουαλικές επιλογές θα κάνουν πιθανόν τους ανθρώπους να
γίνουν ψηλότεροι. Σήμερα, οι πιο ψηλοί άνθρωποι βρίσκονται στην Ευρώπη με
πρώτους τους Ολλανδούς. Εκεί οι άντρες φτάνουν κατά μέσο όρο τα 183cm, ενώ οι γυναίκες τα 170cm. Οι άνθρωποι στο μέλλον
πιθανότατα θα είναι τόσο ψηλοί ή και ψηλότεροι.
Καθώς γινόμαστε πιο ψηλοί, γινόμαστε και πιο ευέλικτοι. Τα
τελευταία δύο εκατομμύρια χρόνια, οι σκελετοί μας έγιναν πιο ελαφριοί καθώς
αρχίσαμε να βασιζόμαστε λιγότερο στη άγρια δύναμη και περισσότερο στα εργαλεία.
Όταν η ανάπτυξη της γεωργίας μας ώθησε να μένουμε σε ένα μέρος, οι ζωές μας
έγιναν πιο καθιστικές και η πυκνότητα των οστών μας μειώθηκε. Καθώς περνάμε
περισσότερο χρόνο καθισμένοι σε ένα γραφείο ή πίσω από ένα τιμόνι, αυτός ο
τρόπος εξέλιξης πιθανότατα θα συνεχίζεται.
Οι άνθρωποι έχουμε επίσης μειώσει τους μύες τους σε σχέση με
άλλα πιθηκοειδή, ειδικά στα άνω μέρη του σώματός μας. Αυτό πιθανότατα θα
συνεχιστεί. Οι πρόγονοί μας έπρεπε να σφάζουν αντιλόπες και να βγάζουν από το
έδαφος μεγάλες ρίζες. Αργότερα, όργωναν και δούλευαν σκληρά στα χωράφια. Οι
σημερινές εργασίες χρειάζονται κατά κύριο λόγο μυαλό και όχι μύες. Ακόμα και
στις χειρωνακτικές εργασίες τα μηχανήματα αφαιρούν πολύ από την σκληρή δουλειά.
Καθώς η μυική δύναμη γίνεται όλο και λιγότερο απαραίτητη, οι μύες μας θα
συνεχίζουν να μικραίνουν.
Τα σαγόνια και τα δόντια μας επίσης γίνονται πιο μικρά. Τα
πρώτα ανθρωποειδή είχαν τεράστια κάτω γνάθο και τραπεζίτες, για να τρώνε τις
σκληρές ρίζες και τα λαχανικά. Όταν αρχίσαμε να τρώμε κρέας και να το
μαγειρεύουμε, η γνάθος και τα δόντια μίκρυναν. Τα σύγχρονα επεξεργασμένα
τρόφιμα χρειάζονται ακόμα λιγότερο μάσημα, οπότε οι γνάθοι μας θα συνεχίσουν να
μικραίνουν και πιθανότατα θα χάσουμε τελείως τους φρονιμίτες μας.
Τα νέα πρότυπα της ομορφιάς
Αφού οι άνθρωποι έφυγαν από την Αφρική πριν από 100.000
χρόνια, οι διάφορες φυλές της ανθρωπότητας απομονώθηκαν λόγω των ερήμων, των ωκεανών, των βουνών, των παγετώνων και των τεράστιων αποστάσεων. Στα διάφορα μέρη
του κόσμου, διαφορετικές επιλεκτικές πιέσεις – διαφορετικό κλίμα, τρόπος ζωής
και πρότυπα ομορφιάς- έκαναν την εμφάνισή μας να εξελιχθεί με διαφορετικό
τρόπο. Οι διάφορες φυλές απέκτησαν διαφορετικό χρώμα δέρματος, διαφορετικά μάτια, μαλλιά
και χαρακτηριστικά προσώπου.
Με την άνοδο του πολιτισμού και τις νέες τεχνολογίες, οι διάφορες
αυτές φυλές άρχισαν να ενώνονται και πάλι. Αρχικά οι κατακτητικοί πόλεμοι και
οι αυτοκρατορίες και σήμερα η αεροναυπηγική και οι γρήγορες μετακινήσεις έκαναν τις διάφορες φυλές να
αναμειγνύονται. Γινόμαστε όλο και περισσότερο ένας παγκόσμιος πληθυσμός που
αναμειγνύεται ελεύθερα. Αυτό θα δημιουργήσει έναν κόσμο με «υβρίδια»: με
ανοιχτό καφέ χρώμα δέρματος, σκούρα μαλλιά,
Αφρο-Ευρω-Αυστραλο-Αμερικανο-Ασιάτες τα χαρακτηριστικά των οποίων θα αποκτούν
όλο και πιο πολύ μια μορφή παρομοια σε παγκόσμιο επίπεδο.
Η σεξουαλική επιλογή θα ωθήσει ακόμα περισσότερο την εξέλιξη
στην εμφάνισή μας. Με τα περισσότερα μοτίβα φυσικής επιλογής να μην λειτουργούν
πλέον, η επιλογή του συντρόφου θα παίζει πλέον μεγαλύτερο ρόλο. Οι άνθρωποι
μπορεί να γίνονται πιο ελκυστικοί, αλλά περισσότερο παρόμοιοι στην εμφάνιση. Τα
παγκόσμια μέσα ενημέρωσης και κοινωνικής δικτύωσης δημιουργούν επίσης πιο ομοιόμορφα πρότυπα ομορφιάς ωθώντας
όλους τους ανθρώπους προς ένα κοινό ιδεατό πρότυπο.
Ο εγκέφαλος που
συνεχώς μικραίνει
Τέλος, ο εγκέφαλος και το μυαλό μας – το πιο ξεχωριστό
ανθρώπινο στοιχείο- θα εξελιχθεί επίσης, ίσως και σε δραματικό βαθμό. Τα
τελευταία έξι εκατομμύρια χρόνια, το μέγεθος του εγκεφάλου των ανθρωποειδών
σχεδόν τριπλασιάστηκε πιθανότατα εξαιτίας της ανάγκης για χρήση εργαλείων, λόγω
των πιο περίπλοκων κοινωνιών και της γλώσσας. Ίσως φαίνεται αναπόφευκτο ότι
αυτό το μοτίβο θα συνεχίσει, αλλά πιθανότατα αυτό δεν θα συμβεί.
Αντίθετα, οι εγκέφαλοί μας γίνονται μικρότεροι. Στην Ευρώπη,
το μέγεθος του εγκεφάλου έφτασε στο πιο μεγάλο του σημείο πριν από
10.000-20.000 χρόνια πριν, αμέσως πριν εφεύρουμε την γεωργία. Τότε, οι
εγκέφαλοι άρχισαν να γίνονται μικρότεροι. Οι σύγχρονοι άνθρωποι έχουν
μικρότερους εγκεφάλους από τους προγόνους μας, ακόμα και από τους ανθρώπους του
Μεσαίωνα. Ωστόσο, αυτό είναι άγνωστο γιατί συμβαίνει.
Θα μπορούσε να οφείλεται στο γεγονός ότι η κατανάλωση
λίπους και πρωτεϊνών μειώθηκαν όταν αρχίσαμε να καλλιεργούμε κι αυτό έκανε πιο
δύσκολο και πιο κοστοβόρο τη διατήρηση των μεγάλων εγκεφάλων. Οι εγκέφαλοι
απαιτούν μεγάλο ποσοστό ενέργειας: καίνε περίπου το 20% των καθημερινών
θερμίδων που λαμβάνουμε. Στις γεωργικές κοινωνίες με τους συχνούς λιμούς, ένας
μεγάλος εγκέφαλος πιθανότατα θα ήταν πρόβλημα.
Ίσως, η ζωή των κυνηγών-τροφοσυλλεκτών ήταν πιο
απαιτητική σε σχέση με αυτή των γεωργών. Στις πολιτισμένες κοινωνίες δεν
χρειάζεται να νικήσεις τα λιοντάρια και τις αντιλόπες ή να απομνημονεύσεις πού βρίσκεται κάθε
δέντρο και πηγή νερού σε έκταση 1.000 τμ. Επίσης, το να φτιάχνεις και να
χρησιμοποιείς βέλη και δόρατα απαιτεί πιο εκλεπτυσμένες δυνατότητες κίνησης και
συγχρονισμού, όπως και η ικανότητα να ιχνηλατείς και να κυνηγάς ζώα. Ίσως αυτά
ήταν τα μέρη του εγκεφάλου που μειώθηκαν, όταν σταματήσαμε να κυνηγάμε.
Ίσως το να ζει ο άνθρωπος σε μια μεγάλη κοινωνία με ειδικούς απαιτεί
λιγότερη εγκεφαλική δραστηριότητα από το να ζεις σε μια φυλή. Οι άνθρωποι της
εποχής των σπηλαίων έπρεπε να έχουν πολλές διαφορετικές ικανότητες: να
κυνηγούν, να ιχνηλατούν, να αναζητούν τροφή, να φτιάχνουν φίλτρα από βότανα,
εργαλεία, να πολεμούν, να δημιουργούν μουσική και μαγεία. Οι σύγχρονοι άνθρωποι
έχουν λιγότερους, πιο εξειδικευμένους ρόλους και βασίζεται ο ένας στον άλλο για
τα υπόλοιπα.
Στην πραγματικότητα το μέγεθος του εγκεφάλου δεν είναι το
πιο σημαντικό. Οι ελέφαντες και οι όρκες έχουν μεγαλύτερους εγκεφάλους από
εμάς, ενώ ο εγκέφαλος του Αϊνστάιν ήταν μικρότερος από τον μέσο όρο. Οι
Νεάντερνταλ είχαν εγκεφάλους παρόμοιους
με τους δικούς μας, αλλά το μεγαλύτερο μέρος τους ήταν αφιερωμένο στο να
ελέγχουν το σώμα και όχι σε άλλες ικανότητες όπως η γλώσσα και η χρήση
εργαλείων. Οπότε το κατά πόσο η μείωση του μεγέθους του εγκεφάλου επηρεάζει τη
νοημοσύνη δεν είναι ξεκάθαρο. Ίσως χάνουμε ορισμένες ικανότητες, ενώ ενισχύουμε
άλλες που είναι πιο σχετικές με την σύγχρονη ζωή. Είναι πιθανό ότι έχουμε
διατηρήσει τη δυνατότητα επεξεργασίας χάρη στους λιγότερους και μικρότερους
νευρώνες.
Περιέργως και πολλά οικόσιτα ζώα απέκτησαν μικρότερους
εγκεφάλους. Τα πρόβατα έχασαν το 24% του μεγέθους των εγκεφάλων τους όταν
έγιναν οικόσιτα ζώα. Για τις αγελάδες το ποσοστό αυτό είναι 26% και για τα
σκυλιά 30%. Αυτό δημιουργεί ίσως μια μάλλον ανησυχητική πιθανότητα. Το να
γίνεσαι πιο επιρρεπής στην παθητικότητα (ίσως με το να σκέφτεσαι λιγότερο) και
να πηγαίνεις με την μάζα, έχει περάσει μέσα μας όπως στα οικόσιτα.
Οι προσωπικότητές μας θα πρέπει να εξελιχθούν επίσης. Οι ζωές
των κυνηγών-τροφοσυλλεκτών απαιτούσαν επιθετικότητα. Κυνηγούσαν μεγάλα ζώα,
σκότωναν για τον ερωτικό τους σύντροφο και έκαναν πολέμους με τις γειτονικές
φυλές. Εμείς παίρνουμε το κρέας μας από το κρεοπωλείο και καταφεύγουμε στην
αστυνομία και τα δικαστήρια για να λύσουμε τις διαφορές μας. Αν και οι πόλεμοι
δεν έχουν εξαφανιστεί, πλέον ευθύνονται για πολύ λιγότερους θανάτους αναλογικά
με τον παγκόσμιο πληθυσμό σε σχέση με οποιαδήποτε άλλη ιστορική περίοδο. Η επιθετικότητα
είναι πλέον στοιχείο έλλειψης προσαρμοστικότητας και γι’ αυτό τείνει να
απορριφθεί.
Η αλλαγή των κοινωνικών συντρόφων θα μπορούσε να αλλάξει επίσης
την προσωπικότητά μας. Οι άνθρωποι ζουν σε πολύ πιο μεγάλες κοινωνίες από τα
πιθηκοειδή, αλλά και τις φυλές των περίπου 1.000 ατόμων των κυνηγών-τροφοσυλλεκτών.
Στον σημερινό κόσμο ζούμε σε κοινότητες εκατομμυρίων ανθρώπων. Στο παρελθόν,
οι σχέσεις ήταν αναγκαστικά λίγες και κρατούσαν συχνά για πάντα. Σήμερα,
γνωρίζουμε αμέτρητους ανθρώπους, μετακομίζουμε συχνά λόγω της δουλειάς και
δημιουργούμε χιλιάδες νέες σχέσεις εκ των οποίων πολλές πλέον και διαδικτυακές. Ο κόσμος μας
ωθεί να γίνουμε πιο εξωστρεφείς, ανοιχτοί και ανεκτικοί. Ωστόσο, το να
κινούμαστε σε τόσο αχανή κοινωνικά δίκτυα πιθανότατα απαιτεί να γίνουμε πιο
πρόθυμοι να προσαρμοστούμε σε αυτά, να γίνουμε περισσότερο κομφορμιστές.
Ωστόσο δεν είναι όλοι ψυχολογικά προσαρμοσμένοι σε έναν
τέτοιο τρόπο ύπαρξης. Τα ένστικτά μας, οι επιθυμίες μας και οι φόβοι μας είναι
πολύ κοντά σε εκείνους που είχαν οι πρόγονοί μας από την εποχή των σπηλαίων, οι
οποίοι έβρισκαν νόημα στο να κυνηγούν και να αναζητούν τροφή για τις οικογένειές
τους, να τσακώνονται με τους γείτονές τους και να προσεύχονται σε πνεύματα στο
σκοτάδι. Οι σύγχρονες κοινωνίες μπορούν να ικανοποιήσουν πολύ εύκολα τις υλικές
μας ανάγκες, αλλά είναι λιγότερο ικανές να κάνουν το ίδιο για τις ψυχικές
ανάγκες των πρωτόγονων κομματιών των εγκεφάλων μας που έχουν τις ρίζες τους στην εποχή των σπηλαίων.
Ίσως εξαιτίας αυτού όλο και πιο πολλοί άνθρωποι υποφέρουν
από ψυχικά προβλήματα όπως η μοναξιά, το άγχος και η κατάθλιψη. Πολλοί στρέφονται
στο αλκοόλ ή άλλες ουσίες για να ανταπεξέλθουν. Αυτή η επιλογή απέναντι στην
αδυναμία μας σε αυτές τις συνθήκες ίσως βελτιώσει την πνευματική μας υγεία και
να μας κάνει πιο χαρούμενα ως είδη. Ωστόσο, αυτό έρχεται με ένα βαρύ τίμημα. Πολλές
ιδιοφυίες είχαν τους δαίμονές τους. Ηγέτες όπως ο Αβραάμ Λίνκολν ή ο Ουίνστον
Τσόρτσιλ πάλευαν με την κατάθλιψη, αλλά και επιστήμονες όπως ο Ισαάκ Νεύτων
και ο Κάρολος Δαρβίνος ή και καλλιτέχνες όπως ο Χέρμαν Μέλβιλ και η Έμιλι
Ντίκινσον. Κάποιοι, όπως η Βιρτζίνια Γουλφ, ο Βίνσεντ Βαν Γκογκ, ο Κερτ
Κομπέιν, αυτοκτόνησαν και άλλοι, όπως η Μπίλι Χόλιντεϊ, ο Τζίμι Χέντριξ και ο
Τζακ Κέρουακ, καταστράφηκαν από την χρήση ουσιών.
Μια ανησυχητική σκέψη είναι ότι τα προβληματικά μυαλά θα
αφαιρεθούν από την δεξαμενή γονιδίων. Ωστόσο, αυτό ίσως κοστίσει το ιδιαίτερο είδος της «σπίθας» που έχει δημιουργήσει διορατικούς ηγέτες, σπουδαίους συγγραφείς,
καλλιτέχνες και μουσικούς. Οι μελλοντικοί άνθρωποι ίσως είναι περισσότερο
προσαρμοστικοί, αλλά λιγότερο διασκεδαστικοί για να βγεις μαζί τους ή λιγότερο
πρόθυμοι να ξεκινήσουν μια επιστημονική επανάσταση: Σταθεροί, χαρούμενοι και
βαρετοί.
Homo… internetus
Κάποτε υπήρχαν εννέα ανθρώπινα είδη, αλλά πλέον υπάρχουμε
μόνο εμείς. Θα μπορούσε ωστόσο να εξελιχθεί κάποιο νέο ανθρώπινο είδος; Για να
συμβεί αυτό, θα χρειαζόμασταν απομονωμένους πληθυσμούς να υποστούν διαφορετικές
πιέσεις επιλογής. Η απόσταση πλέον δεν μας χωρίζει, αλλά η αναπαραγωγική
απομόνωση θα μπορούσε θεωρητικά να οδηγήσει σε επιλεκτικό ζευγάρωμα. Αν οι άνθρωποι
ήταν πολιτισμικά διαχωρισμένοι- αν παντρεύονταν με βάση τη θρησκεία, την τάξη,
την κάστα ή ακόμα και την πολιτική ιδεολογία- ξεχωριστοί πληθυσμοί ή ακόμα και
είδη θα μπορούσαν να δημιουργηθούν.
Στην «Μηχανή του Χρόνου», ο συγγραφέας Χέρμπερτ Τζορτζ
Γουέλς είδε ένα μέλλον όπου η τάξη δημιουργούσε διαφορετικά είδη. Οι ανώτερες
τάξεις εξελίχθηκαν στους όμορφους αλλά άχρηστους Ελόι και οι εργατικές τάξεις
έγιναν οι άσχημοι Μόρλοκς, οι οποίοι ζούσαν υπόγεια.
Στο παρελθον, η θρησκεία και ο τρόπος ζωής δημιούργησαν μερικές
φορές γενετικά ξεχωριστές ομάδες ανθρώπων, όπως οι Ρομά ή οι Εβραίοι. Σήμερα, η πολιτική
ιδεολογία μας διαχωρίζει. Θα μπορούσε όμως να μας διαφοροποιήσει και γενετικά;
Θα μπορούσε αυτό να δημιουργήσει δύο είδη με εντελώς
διαφορετικές απόψεις; Πιθανότατα όχι. Ωστόσο, στο βαθμό που ο υπάρχων
πολιτισμός μας διαχωρίζει, αυτό θα μπορούσε να οδηγήσει την εξέλιξη σε
διαφορετικά μονοπάτια και διαφορετικούς ανθρώπους. Αν οι πολιτισμοί γίνουν πιο
διακριτοί, αυτό θα διατηρησει και θα αυξήσει την ανθρώπινη γενετική
ποικιλομορφία.
Όλες αυτές οι προβλέψεις βασίζονται στο παρελθόν. Αλλά το
μέλλον θα μπορούσε να είναι τελείως διαφορετικό από το παρελθόν. Εξάλλου, ακόμα
και η εξέλιξη έχει εξελιχθεί.
Μια από τις πιο ακραίες πιθανότητες είναι η καθοδηγούμενη
εξέλιξη, στην οποία εμείς θα ελέγχουμε τον τρόπο εξέλιξης του είδους μας. Ήδη κάνουμε
κάτι τέτοιο επιλέγοντας τον σύντροφό μας από την εμφάνιση και την προσωπικότητα
που μας αρέσει. Εδώ και χιλιάδες χρόνια, οι κυνηγοί-τροφοσυλλέκτες κανόνιζαν
γάμους αναζητώντας ικανούς κυνηγούς για τις κόρες τους. Ακόμα και αν κάποιος
επέλεγε μόνος του τον σύντροφό του θα έπρεπε να υπάρχει η συναίνεση των γονιών. Παρόμοιες
παραδόσεις έχουν επιζήσει σε πολλά μέρη του κόσμου μέχρι και σήμερα.
Προχωρώντας θα το κάνουμε αυτό με ακόμα μεγαλύτερη γνωση για
το τι κάνουμε και μεγαλύτερο έλεγχο πάνω στα γονίδια. Μπορούμε ήδη να ελέγχουμε
τους εαυτούς μας και τα έμβρυά μας για γενετικές ασθένειες. Θεωρητικά θα
μπορούσαμε να επιλέγουμε έμβρυα με τα επιθυμητά γονίδια, όπως κάνουμε με τα φυτά.
Η καθοδηγούμενη δημιουργία της δομής του DNA του ανθρώπινου εμβρύου έχει αποδειχθεί ότι είναι πιθανή, αλλά είναι ηθικά
καταδικαστέα μιας και ουσιαστικά μετατρέπει τα παιδιά σε ιατρικά πειραματόζωα. Ωστόσο,
αν αυτού του είδους οι τεχνολογίες αποδειχθούν ασφαλείς ίσως στο μέλλον να
θεωρήσε κακός γονιός αν δεν φροντίζεις να δώσεις στα παιδιά σου τα
καλύτερα γονίδια.
Οι υπολογιστές παρέχουν επίσης μια τελείως νέα επιλεκτική
πίεση. Καθώς όλο και πιο πολλά «ζευγαρώματα» γίνονται μέσα από τα smartphones, αναθέτουμε ουσιαστικά τις αποφάσεις
για το πώς θα μοιάζουν οι επόμενες γενιές στους αλγόριθμους των υπολογιστών, οι
οποίοι μας προτείνουν τον επόμενο σύντροφο. Οι ψηφιακοί κώδικες πλέον βοηθούν
να επιλεχθούν οι γενετικοί κώδικες που θα περάσουν στις μελλοντικές γενιές, όπως
ελέγχουν το τι θα αγοράσεις ή τι μουσική θα ακούσεις. Αυτό ίσως ακούγεται ως
τρομακτική επιστημονική φαντασία, αλλά ήδη συμβαίνει. Τα γονίδιά μας επιλέγονται
από έναν υπολογιστή, όπως οι playlists μας. Είναι δύσκολο να ξέρουμε πού θα οδηγήσει αυτό, αλλά αξίζει
να αναρωτηθούμε αν είναι ιδιαίτερα σοφό να αφήσουμε το μέλλον του είδους μας στα
iPhone, το ίντερνετ και
τις εταιρίες πίσω από αυτά.