Η κλονισμένη υγεία, το εγκεφαλικό, οι θεωρίες περί δηλητηρίασης και η διαδοχή
Από τις αρχές του 1950 η υγεία του Ιωσήφ Στάλιν είχε κλονιστεί ιδιαίτερα ως αποτέλεσμα εμφράγματος (κάποιου μιλούν για εγκεφαλικό) που είχε υποστεί το 1945. Περνούσε μεγάλα διαστήματα στην ντάσα (εξοχική κατοικία) του στο Κούντσεβο, ένα προάστιο της Μόσχας. Δεν του άρεσε να μένει μόνος και συχνά καλούσε τον στενό του κύκλο για να δουν μια ταινία (ο σοβιετικός ηγέτης λάτρευε τον κινηματογράφο) και να συζητήσουν.
Ο στενός κύκλος του Στάλιν αποτελούταν από τέσσερα άτομα. Τον
αντιπρόεδρο του υπουργικού συμβουλίου, Γκεόργκι Μαλένκοφ. ο οποίος θεωρούταν
και ο πιθανότερος διάδοχος του. Τον διοικητή της μυστικής αστυνομίας,
Λαβρέντι Μπέρια ο οποίος επίσης ήλπιζε ότι θα ηγηθεί της Ένωσης. Τον υπουργό
Άμυνας, Νικολάι Μπουγκάνιν και τον Νικίτα Χρουτσόφ, στενό σύμβουλο του
σοβιετικού ηγέτη.
«Μόλις ξυπνούσε μας καλούσε και τους τέσσερις. Είτε βλέπαμε
ένα φιλμ, είτε ξεκινούσαμε μια μακρά συζήτηση πάνω σε ένα ζήτημα το οποίο
μπορούσε να επιλυθεί μέσα σε δύο λεπτά» θα πει αργότερα ο Χρουτσόφ.
Κλονισμένη υγεία
Τον Ιανουάριο του 1952, μετά από μια σειρά εξετάσεων, ο
γιατρός συνέστησε στον Στάλιν να εργάζεται λιγότερο και να ξεκουραστεί. Έχοντας
στο μυαλό του το τέλος του Λένιν ο 71χρονος πλέον σοβιετικός ηγέτης θεώρησε πως
η προτροπή του γιατρού είναι ένα σχέδιο να τον βγάλουν νωρίτερα από τη μέση. Ο
γιατρός κατηγορήθηκε πως ήταν πράκτορας των Βρετανών και φυλακίστηκε.
Λίγους μήνες αργότερα ξέσπασε και η λεγόμενη «Συνωμοσία των
Γιατρών». Πολλοί γιατροί που εργάζονταν στο Κρεμλίνο, στην πλειονότητα τους
εβραϊκής καταγωγής, κατηγορήθηκαν ότι είχαν συνωμοτήσει για να σκοτώσουν
κορυφαία μέλη της σοβιετικής ηγεσίας. Συνελήφθησαν, βασανίστηκαν άγρια και
δικάστηκαν. Μετά το τέλος του Στάλιν η υπόθεση έκλεισε με συνοπτικές
διαδικασίες λόγω έλλειψης στοιχείων.
Παρότι ο Στάλιν δεν ακολουθούσε τις ιατρικές συμβουλές ήταν πλέον φανερό ότι αντιμετώπιζε σοβαρά προβλήματα υγείας. Στις 14 Οκτώβριου1952 έδωσε την τελευταία του ομιλία. Μίλησε για περίπου μιάμιση ώρα στην Κεντρική Επιτροπή. Ανέλυσε τα στοιχεία που πρέπει να έχει ο ηγέτης που θα οδηγήσει στο μέλλον την Ένωση και απέκλεισε συγκεκριμένα πρόσωπα από την κούρσα διαδοχής του όπως ο Μολότοφ και ο Μικογιάν.
Στη συνέχεια τάραξε τα νερά ανακοινώνοντας δοκιμαστικές αλλαγές στην ιεραρχία του Κρεμλίνου δημιουργώντας σύγχυση για την επόμενη μέρα στη ΕΣΣΔ. Όσο για τον στενό του κύκλο ο Χρουτσόφ έχει τονίσει: «Του άρεσε να μας υπενθυμίζει ότι είμαστε σαν τυφλά γατάκια. Μας έλεγε: Χωρίς εμένα οι ιμπεριαλιστές θα σας πνίξουν».
Η τελευταία συνάντηση
Από τις αρχές του 1953 ήταν φανερό πλέον πως ο Στάλιν δεν
μπορούσε να ηγηθεί και η μάχη της διαδοχής κορυφωνόταν. Το βράδυ της 28ης
Φεβρουαρίου 1953 συναντήθηκε με τον στενό του κύκλο. Είδαν μια ταινία,
δείπνησαν και ο Στάλιν ρώτησε για την πορεία των ερευνών στην υπόθεση της
«Συνωμοσία των Γιατρών». «Πρέπει να ήταν πέντε ή έξι το πρωί όταν τελείωσε η
συνάντηση. Είπαμε αντίο στον σύντροφο Στάλιν και φύγαμε. Θυμάμαι όταν ήμασταν
στο χολ της εισόδου κατέβηκε να μας ξεπροβοδίσει. Ήταν σε πολύ καλή διάθεση και
αστειευόταν. Σήκωσε τον δείκτη του και με πίεσε στο στομάχι αποκαλώντας με
Μικόλα. Πάντα χρησιμοποιούσε την ουκρανική μορφή του ονόματος μου όταν είχε
καλή διάθεση. Φύγαμε και εμείς λοιπόν ευδιάθετοι καθώς δεν είχε συμβεί τίποτα το
ιδιαίτερο σε εκείνο το δείπνο. Δεν τελείωναν όλα τα δείπνα μαζί του χαρούμενα»
θα εξιστορήσει ο Χρουτσόφ.
Το μοιραίο εγκεφαλικό
Την Κυριακή 1η Μαρτίου 1953 ο Στάλιν δεν ξύπνησε τη
συνηθισμένη ώρα. Το προσωπικό του σπιτιού είχε ανησυχήσει αλλά φοβόταν να μπει
στο δωμάτιο του. Έπρεπε να φτάσει 10:30 το βράδυ για να πάρει κάποιος την
απόφαση. Υπάρχουν δύο εκδοχές για το ποιος ήταν αυτός. Η μια υποστηρίζει ότι
ήταν η καμαριέρα που είχε για χρόνια ο Στάλιν, η άλλη ότι μπήκε ένας από τους
φρουρούς του, ο Πέτερ Λοζγκάτσεφ.
Ο Στάλιν βρισκόταν ημιλιπόθυμος στο πάτωμα του δωματίου,
μπροστά στο κρεβάτι. Φορούσε την πιζάμα του και είχε ουρήσει πάνω του. Ένα
άδειο ποτήρι βρισκόταν στο κομοδίνο. Όλα συνηγορούσαν ότι ο σοβιετικός ηγέτης
σηκώθηκε να πιεί νερό και εκεί τον χτύπησε εγκεφαλικό.
Το προσωπικό τον μετέφερε στον καναπέ του καθιστικού και τον
σκέπασαν. Ένας από τους φρουρούς τηλεφώνησε στον Μπέρια ο οποίος του είπε να μην
αναφέρουν τίποτα σε κανέναν άλλο.
Μετά από λίγο έφτασε, μαζί με τον Μαλένκοφ, στη ντάσα.
Μιλώντας για εκείνες τις στιγμές ο Λογζκάτσεφ θα πει: «Ο Μπέρια μπήκε στο σπίτι
και είδε τον Στάλιν που ανέπνεε βαριά. Μου είπε: Λοζγκάτσεφ γιατί έχεις πανικοβληθεί, δεν βλέπεις ότι ο σύντροφος Στάλνι κοιμάται; Μην τον ενοχλείς και
σταμάτα να μας ανησυχείς».
Υπάρχουν διάφορες θεωρίες για το τι συνέβη τις επόμενες
ώρες. Το δεδομένο είναι ότι ο Στάλιν παρέμεινε σε αυτή την κατάσταση και ο
υπουργός Υγείας ενημερώθηκε στις επτά το πρωί. Αυτός ήταν που συνέστησε μια
ιατρική ομάδα για να εξετάσει τον Στάλιν. «Όταν τελικά ήρθαν οι γιατροί
διαπίστωσαν ότι το δεξί χέρι και το δεξί πόδι του Στάλιν είχαν παραλύσει. Η
πίεση του ήταν πολύ υψηλά 19 και 11. Έπρεπε να τον εξετάσουν αλλά τα χέρια τους
έτρεμαν. Ένας οδοντίατρος έβγαλε την μασέλα του Στάλιν και την έριξε στο πάτωμα
κατά λάθος» θα εξιστορήσει ο Λοζγκάτσεφ.
Οι γιατροί ζήτησαν απόλυτη ησυχία, του έβαλαν κρύα κομπρέσα
και βδέλλες πίσω από τα αυτιά. Στις 2 Μαρτίου στην ντάσα έφτασαν τα παιδιά του
Στάλιν, ο Βασίλι και η Σβετλάνα. Ο γιός του ήταν μεθυσμένος και επιτέθηκε με
οργή στους γιατρούς. «Ήταν σε πολύ άσχημη κατάσταση. Ήταν ένας δύσκολος και
τρομερός θάνατος» θα πει η Σβετλάνα.
Στις 3 Μαρτίου το Ράδιο Μόσχα ανακοίνωσε ότι ο Στάλιν υπέστη
εγκεφαλικό και ακολουθεί την κατάλληλη θεραπεία. Ο σοβιετικός ηγέτης παρέμενε
στο κρεβάτι και δεν ανταποκρινόταν. Στις 5 Μαρτίου έκανε αιμοπτύσεις και όπως
αποκαλύφθηκε το 2015 σε αποχαρακτηρισμένη αναφορά το στομάχι του άρχισε να
αιμορραγεί. Μέσα σε λίγη ώρα ήταν νεκρός. Στα επίσημα έγγραφα έχει καταγραφεί
πως η ώρα θανάτου του Στάλιν ήταν στις 21:50.
Η αποκάλυψη της αιμορραγίας στο στομάχι ήρθε να ενισχύσει
μια θεωρία που θέλει τον Στάλιν να έχει δολοφονηθεί. Είναι δεδομένο ότι η υγεία
του είχε κλονιστεί αλλά κάποιοι πιστεύουν
ότι ο θάνατος του επισπεύθηκε. Το βράδυ της 28ης Φεβρουαρίου, στη
συνάντηση με τον στενό του κύκλο, ο Στάλιν ήπιε το αγαπημένο του γεωργιανό κρασί.
Θα μπορούσε κάποιος να έχει ρίξει δηλητήριο το οποίο έδρασε μετά από λίγες
ώρες; Όσοι ασπάζονται αυτή τη θεωρία «δείχνουν» τον αδίστακτο Λαβρέντι Μπέρια.
Ο διοικητής της μυστικής αστυνομίας θεωρούσε δεδομένο ότι θα
είναι ο διάδοχος του Στάλιν και μάλιστα κάποιες μαρτυρίες υποστηρίζουν ότι η
συμπεριφορά του ήταν άκρως ενοχοποιητική το βράδυ του θανάτου του σοβιετικού
ηγέτη. Τονίζουν ότι ο Μπέρια έμπαινε στο δωμάτιο που βρισκόταν ο Στάλιν και
έδειχνε λυπημένος. Βγαίνοντας όμως χαμογελούσε και έλεγε «Πεθαίνει, πεθαίνει».
Τοξικολογικές εξετάσεις δεν έγιναν στο πτώμα του Στάλιν οπότε η θεωρία της
δηλητηρίασης δεν μπορεί να αποδειχθεί.
Στις 6 Μαρτίου 1953 ανακοινώθηκε επίσημα ο θάνατος του. Το σώμα του ταριχεύτηκε και τέθηκε σε δημόσιο προσκύνημα για τρεις μέρες. Περίπου εκατό άτομα πέθαναν μέσα στον απίστευτο συνωστισμό που σημειώθηκε. Στις 9 Μαρτίου το ταριχευμένο σώμα μεταφέρθηκε στο Μαυσωλείο του Λένιν.
Ο διάδοχος και η Αποσταλινικοποίηση
Αμέσως μετά τον θάνατο του Στάλιν ξεκίνησε η μάχη της
διαδοχής του. Νικητής αναδείχθηκε ο Νικίτα Χρουτσόφ, ο οποίος στην αρχή δεν
συγκέντρωνε μεγάλες πιθανότητες να ηγηθεί της Ένωσης. Τα κατάφερε με την
ευστροφία του και με το γεγονός ότι, σε αντίθεση με τους ανταγωνιστές του,
εξέφραζε την ανάγκη η ΕΣΣΔ να γυρίσει σελίδα.
Τρία χρόνια μετά τον θάνατο του Στάλιν ο Χρουτσόφ θα
παρουσίαζε, στο 20στό συνέδριο του ΚΚΣΕ, την λεγόμενη «μυστική έκθεση». Εκεί θα
παρουσίαζε μέρος της παράνοιας και τον τρόμο που επικρατούσε στην Ένωση την
περίοδο του Στάλιν και θα ξεκινούσε την Αποσταλινικοποίηση.
Στις 22 Οκτωβρίου 1961, στο 22ο συνέδριο του ΚΚΣΕ, η ηλικιωμένη
και σεβαστό μέλος του κόμματος, Ντόρα Αμπραμόβα Λαζουρκίνα πήρε τον λόγο και
είπε: «Σύντροφοι επέζησα από τις πιο δύσκολες στιγμές γιατί πάντα κουβαλούσα
τον Λένιν στην καρδιά μου και πάντα τον συμβουλευόμουν. Στεκόταν εκεί μπροστά
μου λες και ήταν ζωντανός και μου είπε: Είναι άσχημο να είμαι δίπλα στον Στάλιν
που έκανε τόσο μεγάλο κακό στο κόμμα».
Λίγο μετά ο Χρουτσόφ ανακοίνωσε την απόφαση να μεταφερθεί το
πτώμα του Στάλιν από το Μαυσωλείο του Λένιν και να ταφεί. Χωρίς κάποια
ιδιαίτερη τελετή το πτώμα τάφηκε κοντά στα τείχη του Κρεμλίνου σε έναν λιτό
τάφο με την επιγραφή «Ι.Στάλιν 1879-1953». Το 1970 προστέθηκε και μια μικρή
προτομή και σήμερα αποτελεί σημείο αναφοράς για τους νοσταλγούς του «πατερούλη»
της Σοβιετικής Ένωσης.