Βίκινγκς: Βασανιστήριο του Ματωμένου Αετού, μύθος ή πραγματικότητα;

Μια νέα έρευνα απαντά στο ερώτημα αν ήταν πραγματική πρακτική ή λογοτεχνικό εφεύρημα

Η περιγραφή σοκάρει ακόμα και όταν μιλάμε για τους Βίκινγκς των οποίων η αγριότητα αποτελούσε ένα από τα βασικά χαρακτηριστικά της κουλτούρας τους.

Το θύμα τοποθετούταν μπρούμυτα πάνω σε μια βάση. Ο βασανιστής ξεκινούσε σκαλίζοντας στην πλάτη του έναν αετό. Στη συνέχεια αποκολλούσε  τα πλευρά του θύματος από τη σπονδυλική του στήλη και τα άνοιγε μαζί με το δέρμα του, έτσι ώστε να θυμίζουν φτερά- αφαιρώντας παράλληλα τους πνεύμονες από τη θωρακική κοιλότητα. Ήταν το βασανιστήριο του Ματωμένου Αετού που στη σύγχρονη ποπ κουλτούρα είναι συνυφασμένο με τους Βίκινγκς. Το είδαμε στην ομώνυμη σειρά αλλά και στο βιντεοπαιχνίδι «Assassin’s Creed: Valhala» το οποίο έχει θέμα τη συγκεκριμένη φυλή.

Σε κείμενο του το Smithsonian Magazine επιχειρεί να εντοπίσει την ιστορική... φωλιά του Ματωμένου Αετού και το κατά πόσο ήταν κάτι που πραγματικά έκαναν ή Βίκινγκς ή αποτελεί μύθο.

Αναφορές στο συγκεκριμένο βασανιστήριο εντοπίζονται σε μεσαιωνικές πηγές γραμμένες τόσο στην παλιά/ αρχαία νορδική γλώσσα όσο και στα λατινικά. Σε εννέα σωζόμενες αναφορές το θύμα αιχμαλωτίζεται στη μάχη και χαράζεται στην πλάτη του κάποιου είδους αετός. Συνήθως πρόκειται για «ευγενείς» ενώ υπάρχει και μια αναφορά ότι ο Ματωμένος Αετός έγινε ως θυσία στον Όντιν.

Κάποιες περιγραφές είναι πιο σκληρές από κάποιες άλλες, και βρίσκονται πιο κοντά στις σύγχρονες απεικονίσεις- ωστόσο σε κάθε περίπτωση η περιγραφή της τελετουργίας έχει σκοπό να στείλει μήνυμα περί τιμής και εκδίκησης.

Μύθος ή πραγματικότητα;

Υπάρχει μια μακρά συζήτηση μεταξύ ιστορικών που ειδικεύονται στους Βίκινγκς ως προς το αν το συγκεκριμένο βασανιστήριο ήταν πραγματική πρακτική ή λογοτεχνικό εφεύρημα. Οι πηγές είναι συχνά ασαφείς, με αναφορές σε μυθικές φιγούρες και άλλα στοιχεία που οδηγούν σε αμφισβήτηση της εγκυρότητας των αναφορών. Σε κάθε περίπτωση, ένα από τα ερωτήματα που προκύπτουν είναι το εξής: Εάν όντως ήταν αληθινή πρακτική, τότε αυτό σημαίνει πως ο μεσαίωνας ήταν τόσο άγρια και σκοτεινή περίοδος όσο πιστεύει η πλειονότητα;

Η απάντηση είναι περίπλοκη: Οι Βίκινγκς μπορούσαν να γίνουν τρομακτικά βίαιοι, ωστόσο αυτό ισχύει και για πολλούς άλλους λαούς και ομάδες, σε ένα μεγάλο εύρος χρονικών περιόδων. Αυτό που απασχολεί τους μελετητές είναι να βρουν πώς η βία αυτή εντασσόταν στο πλαίσιο μιας πολύπλοκης κοινωνίας. Μια νέα έρευνα καταπιάνεται με αυτό ακριβώς το θέμα.

Η έρευνα αυτή πρόκειται να δημοσιευτεί στο Speculum: A Journal of Medieval Studies μέσα στο επόμενο διάστημα και παρακάμπτει το ερώτημα κατά πόσον η τελετουργία αυτή γινόταν όντως κατά την εποχή των Βίκινγκς. Εστιάζει και εξετάζει κατά το πόσον η πρακτική αυτή θα μπορούσε όντως να χρησιμοποιηθεί ως μέθοδος βασανιστηρίων. Η απάντηση, σύμφωνα με τους ερευνητές, μεταξύ των οποίων ήταν γιατροί, ειδικοί σε θέματα ανατομίας και ένας ιστορικός, είναι ένα ξεκάθαρο «ναι».

Οι Μόντε Γκέιτς κα Χάιντι Φούλερ, ιατρικοί επιστήμονες στο Keele University στην Αγγλία, πήραν την ιδέα για την έρευνα πάνω στον Ματωμένο Αετό από την τηλεοπτική σειρά «Βίκινγκς», που τους ενέπνευσε να εξετάσουν μεσαιωνικές ιστορίες. Αυτό τους οδήγησε σε νέα ερωτήματα, με αποτέλεσμα να στραφούν σε ένα ιστορικό, τον Λουκ Τζον Μέρφι, του University of Iceland. «Η δουλειά στα ανατομικά όρια της τελετής με παρακίνησε να εξετάσω τα ευρύτερα κοινωνικά και πολιτιστικά όρια εντός των οποίων θα έπρεπε να λάμβανε χώρα οποιοσδήποτε Ματωμένος Αετός της ιστορίας» είπε ο Μέρφι. Αυτό οδήγησε επίσης και σε συζητήσεις όσον αφορά στο τι θα μπορούσε να συνέβαινε, πώς και γιατί.

Στο επιστημονικό τους άρθρο οι ερευνητές αναλύουν τις μεσαιωνικές πηγές πριν εξετάσουν τι θα μπορούσε να συμβεί στο ανθρώπινο σώμα εάν υποβαλλόταν στην πληρέστερη εκδοχή της όλης διαδικασίας. Όπως προκύπτει (και ήταν μάλλον αναμενόμενο), το θύμα θα πέθαινε γρήγορα από ασφυξία ή απώλεια αίματος, εκτός αν η διαδικασία γινόταν αργά με πολλή προσοχή. Επίσης, ακόμα και έτσι (εάν γινόταν πολύ προσεκτικά), το θύμα θα πέθαινε σίγουρα πριν την ολοκλήρωση του πλήρους Ματωμένου Αετού.

Όπως εξηγεί ο Μέρφι, «ο Ματωμένος Αετός παίζει σημαντικό ρόλο στις σύγχρονες αναπαραστάσεις των Βίκινγκς, που γενικά ευνοούν την εντύπωση πως η βία ήταν κοινή στη νορδική περιοχή της Εποχής του Σιδήρου. H τελετή, όπως την ξέρουμε σήμερα στην ποπ κουλτούρα, οφείλει πολλά στις αντιλήψεις των Βικτωριανών λογίων που έτειναν να υπερβάλλουν ως προς τον ρόλο της», προκειμένου να υπογραμμίσουν τη βαρβαρότητα του παρελθόντος και την πολιτισμένη φύση της εποχής τους. Αυτό επίσης βοηθούσε τους Βικτωριανούς να επιδείξουν την ανωτερότητα των «ιθαγενών» Άγγλων απέναντι στους Βίκινγκ εισβολείς.

Προσεγγίζοντας το ερώτημα από διαφορετική γωνία, οι ερευνητές ήταν σε θέση να εξετάσουν τη βιβλιογραφία, να θέσουν τις μεσαιωνικές πηγές στο σωστό πλαίσιο και να αξιοποιήσουν τη σύγχρονη τεχνολογία για να εξετάσουν τι συνέβαινε κατά την τελετή. Χρησιμοποιώντας μοντέλα λογισμικού μπόρεσαν να αναδημιουργήσουν ακραίες εκδοχές του Ματωμένου Αετού, προσομοιώνοντας την επίδραση που είχε κάθε στάδιό της στο ανθρώπινο σώμα. Μεταξύ άλλων, η έρευνά τους έδειξε, για παράδειγμα, πως οι βασανιστές μπορεί να χρησιμοποιούσαν λόγχες με γάντζους για να αποκολλούν τα πλευρά από τη σπονδυλική στήλη, κάτι που θα εξηγούσε την παρουσία μιας λόγχης σε μια από τις λίγες (πιθανές) μεσαιωνικές οπτικές απεικονίσεις της πρακτικής.

Ήξεραν σε τι αναφέρονταν...

Η σημασία του βασανιστηρίου αυτού στην κοινωνία των Βίκινγκς κα μετέπειτα προκύπτει από την έμφαση στο τελετουργικό και στην εκδίκηση, με τη συγκεκριμένη μέθοδο να εμφανίζεται επαναλαμβανόμενα σε μεσαιωνικά κείμενα, συχνά χωρίς εκτενείς εξηγήσεις. Αυτό πιθανότατα σημαίνει πως οι αναγνώστες και ακροατές ήξεραν σε τι ακριβώς αναφέρονταν και δεν χρειάζονται λεπτομέρειες.

Για παράδειγμα στην περίπτωση του Ivarr the Boneless, που εμφανίζεται στο Assassins Creed: Valhalla (φωτό), οι αρχαίες πηγές λένε απλά: «Και ο Ivar, που κυβερνούσε στο Γιόρκ, έκοψε την πλάτη του Ælla με έναν αετό». Αυτό μάλιστα οδήγησε κάποιους να θεωρήσουν ότι πραγματικά χρησιμοποίησε έναν αετό. Άλλες πηγές δίνουν περισσότερες λεπτομέρειες. Στην ιστορία του Χάραλντ από τα νησιά Ορκνεϊ τονίζεται ότι ο Βίκινγκ κόμης, Torf-Einar «έκοψε τα πλευρά του εχθρού του από τη σπονδυλική στήλη με ένα σπαθί και τράβηξε έξω τους πνεύμονες του. Αφιέρωσε το θύμα του στον Όντιν για τη νίκη του».

Κοινό στοιχείο είναι πως το βασανιστήριο γινόταν σε εχθρούς που είχαν σκοτώσει μέλος της οικογένειας του βασανιστή. Οπότε είχε χαρακτήρα εκδίκησης σχετικά με έναν καταδικαστέο κατά τα άλλα θάνατο. Γενικότερα, φαίνεται πως το βασανιστήριο αυτό είχε όντως κάποια ιδιαίτερη σημασία και έστελνε ένα συγκεκριμένο μήνυμα. Επίσης, σύμφωνα με τον Μάθιου Γκίλις, ιστορικό στο University of Tennessee και συγγραφέα επερχόμενου βιβλίου για μεσαιωνικές «ιστορίες τρόμου», οι χριστιανοί συγγραφείς ήταν «ειδικοί» σε θέματα «τρόμου», καθώς τα γραπτά τους πολλές φορές είχαν σκοπό να δώσουν μαθήματα και να τρομάξουν τον αναγνώστη προκειμένου να επιστρέψει στον Θεό. Αν και κάποιες πηγές όπου συναντάται η πρακτική είναι από πριν την άφιξη του χριστιανισμού στην περιοχή, τα κείμενα αυτά διαβάζονταν για αιώνες μετά.

Οι παρατηρήσεις του Γκίλις, σύμφωνα με το δημοσίευμα, βασίζονται σε προηγούμενες έρευνες του Βαλεντίν Γκρέμπνερ, που έγραφε το 2004 πως «ο τρόμος τείνει να αποπροσανατολίζει»: Η βία και ο τρόπος απεικόνισής της στον Μεσαίωνα είχαν ως σκοπό τη δημιουργία νοήματος και την απεικόνιση ιδεών που παρέμεναν «αθέατες» στο παρελθόν: Εν ολίγοις, τελετές όπως ο Ματωμένος Αετός είχαν νόημα επειδή αποτελούσαν έναν τρόπο διαχωρισμού μεταξύ ομάδων ανθρώπων και προειδοποίησης ως προς το τι θα μπορούσε να συμβεί εάν παραβιάζονταν αυτά τα όρια: Τελετουργικά βασανιστήρια αυτού του τύπου υποβάθμιζαν/ εξαφάνιζαν την ανθρώπινη φύση, μετατρέποντας τον άνθρωπο σε ζώο.

Βίκινγκς: Εξερευνητές, έμποροι και κτήνη

Αξίζει να σημειωθεί πως κατά τη δεκαετία του 1980 η αντίληψη που κέρδιζε έδαφος μεταξύ των ερευνητών ήταν πως οι Βίκινγκς αδίκως απεικονίζονταν ως αιμοχαρείς βάρβαροι, και ότι στην πραγματικότητα ήταν ιδιαίτερα λογικοί και επιδέξιοι στο εμπόριο και τα οικονομικά.  Ωστόσο, η νέα αυτή έρευνα υποδεικνύει πως είναι καιρός μάλλον να σταματήσουμε να βλέπουμε τους Βίκινγκς μονοδιάστατα: Μπορούσαν να είναι έμποροι που ταξίδευαν στα πέρατα του κόσμου για να εμπορευτούν. Εξερευνητές που χρησιμοποίησαν καμήλες για να φτάσουν στη Βαγδάτη και πέρασαν τον Ατλαντικό. Ταυτόχρονα δεν έλειπε η κτηνωδία από την κουλτούρα τους, που περιελάμβανε στοιχεία όπως η υποδούλωση άλλων ανθρώπων, η σεξουαλική βία κ.α.

Όλα αυτά είναι μια πραγματικότητα. Οι άνθρωποι είναι πολύπλοκοι και κατ' επέκταση και η ιστορία. Το να βλέπουμε αυτή την πληρότητα, αυτόν τον πλούτο των ανθρώπων στο παρελθόν, μας επιτρέπει να καταλαβαίνουμε καλύτερα όχι μόνο αυτούς, μα και τους εαυτούς μας.