Η Μαδαγασκάρη ζει τον πρώτο λιμό εξαιτίας της κλιματικής αλλαγής και παρόλο που η χώρα βρίσκεται μακριά μας το θέμα μάς αφορά όλους
Ο πλανήτης δεν έχει ακόμα συνέλθει από την πανδημία του
κοροναϊού που έχει φτάσει σε κάθε σημείο του. Ωστόσο μια άλλη πανδημία μοιάζει
πιο απειλητική από κάθε προηγούμενη. Δεν θα οφείλεται σε κάποιον ιό ή κάποια
άγνωστη ασθένεια, αλλά στην κλιματική αλλαγή, η οποία μοιάζει όλο και
περισσότερο μη αναστρέψιμη.
Ο πρώτος «λιμός της
κλιματικής αλλαγής»
Η Μαδαγασκάρη βιώνει αυτήν την πραγματικότητα περισσότερο
από κάθε άλλον. Σύμφωνα με τον Οργανισμό των Ηνωμένων Εθνών, η χώρα βρίσκεται
ένα βήμα πριν θεωρηθεί η πρώτη που βιώνει έναν «λιμό της κλιματικής αλλαγής».
Στην Μαδαγασκάρη έχει να βρέξει τέσσερα χρόνια και δεν έχει
σημειωθεί χειρότερη ξηρασία στη χώρα εδώ και τέσσερις δεκαετίες. Η κατάσταση
έχει οδηγήσει ήδη δεκάδες χιλιάδες ανθρώπους στα πρόθυρα της ασιτίας, ειδικά
στις μικρές αποκομμένες αγροτικές κοινότητες του νότου, οι οποίες βασίζονταν
στην γεωργία για να ζήσουν. Πλέον για πολλούς από αυτούς μια από τις βασικές
τους τροφές είναι τα… έντομα σε μια προσπάθεια να επιβιώσουν.
«Πρόκειται για συνθήκες λιμού και δεν έχουν προκληθεί από
κάποια πολεμική σύρραξη αλλά από την κλιματική αλλαγή», αναφέρει η επικεφαλής
του Επισιτιστικού προγράμματος του ΟΗΕ, Σέλι Θάκραλ.
Ο ΟΗΕ εκτιμά ότι ήδη περίπου 30.000 άνθρωποι βρίσκονται στο
χειρότερο επίπεδο λιμοκτονίας που αναγνωρίζεται διεθνώς- το επίπεδο 5- και
υπάρχουν έντονες ανησυχίες ότι ο αριθμός αυτός θα αυξηθεί ραγδαία καθώς η χώρα
μπαίνει ξανά στην παραδοσιακά πιο άγονη περίοδο του χρόνου πριν από την σοδειά.
Την ίδια στιγμή το Παγκόσμιο Πρόγραμμα Σίτισης εκτιμά ότι 1,4 εκατ. άνθρωποι
αντιμετωπίζουν δυσκολίες στην εύρεση τροφής, ενώ 400.000 βρίσκονται κοντά στα
όρια της λιμοκτονίας.
«Αυτό είναι κάτι που δεν έχει συμβεί ποτέ ξανά. Οι άνθρωποι
αυτοί δεν έκαναν τίποτα για να συμβάλουν στην κλιματική αλλαγή. Δεν
χρησιμοποιούν ορυκτά καύσιμα και όμως πλήττονται περισσότερο από την κλιματική
αλλαγή», τονίζει η κ. Θάκραλ. «Η γη είναι καλυμμένη με σκόνη, δεν υπάρχει νερό
και η πιθανοτητα βροχής είναι μηδαμινή», αναφέρει η Θάκραλ.
Στο απομονωμένο χωριό Φαντιόβα της πιο «χτυπημένης» επαρχίας
από όλες, την Αμποασάρι, όπου τα ποσοστά οξύ υποσιτισμού έχουν φτάσει στο 27%, οι
ντόπιοι έδειξαν στα μέλη του Παγκόσμιου Προγράμματος Σίτισης (WFP) τις ακρίδες
που συνηθίζουν να τρώνε για να επιβιώσουν.
«Καθαρίζω τα έντομα όσο πιο καλά μπορώ, αλλά δεν υπάρχει
σχεδόν καθόλου νερό», ανέφερε η Ταμαρία, μια μητέρα τεσσάρων παιδιών. «Τα
παιδιά μου κι εγώ τρώμε κάθε μέρα ακρίδες εδώ και οχτώ μήνες επειδή δεν έχουμε
κάτι άλλο να φάμε, ενώ δεν βρέχει καθόλου και έτσι δεν μπορούμε να
καλλιεργήσουμε τους σπόρους», πρόσθεσε.
«Σήμερα δεν έχουμε τίποτα άλλο εκτός από φύλλα κάκτου για να φάμε», ανέφερε από την πλευρά της η Μπόλε, μια μητέρα τριών παιδιών. Όπως είπε πρόσφατα ο άντρας της πέθανε εξαιτίας της ασιτίας όπως και ένας γείτονάς της και έτσι έμεινε με δύο ακόμα παιδιά που πρέπει να ταΐσει.
«Τι άλλο να πω; Η ζωή μας όλη πια περιστρέφεται γύρω από το
να ψάχνουμε για φύλλα κάκτου ξανά και ξανά για να επιβιώσουμε», αναφέρει.
Το WFP
περιγράφει σκηνές με ανθρώπους να υποφέρουν και να πουλούν ό,τι έχουν και δεν
έχουν – ακόμα και κατσαρόλες και κουτάλια- για να πάρουν ελάχιστες ντομάτες,
κοκαλιάρικα κοτόπουλα ή ελάχιστο ρύζι αν καταφέρουν να τα βρουν στην αγορά.
Ο διευθυντής του WFP, Ντέιβιντ Μπίσλεϊ συνέκρινε τον βαθμό της
λιμοκτονίας στην Μαδαγασκάρη σαν μια «ταινία τρόμου» λέγοντας ότι «μπορεί να
κάνει και τον πιο έμπειρο ανθρωπιστή να βάλει τα κλάματα».
Στην Αμποβόμπε, την κεντρική πόλη της ιδιαίτερα χτυπημένης
περιοχής Αντρόι, εκατοντάδες επιβιώνουν χωρίς βοήθεια για μήνες. Οι κάτοικοι
παρακαλούν για απομεινάρια τροφίμων από την αγορά, ακόμα και κομμάτια δέρματος
από τους κατασκευαστές σανδαλιών. Τα βράζουν με λίγο αλάτι ή τα ψήνουν και το
δέρμα «σκίζει το στομάχι μας, αλλά το τρώμε επειδή δεν έχουμε τίποτα. Υποφέρουμε
πολύ», λέει η Κλαρίς, μια κάτοικος της περιοχής.
Ούτε η κυβέρνηση ούτε το WFP καταγράφουν επίσημα τους θανάτους των ανθρώπων από τον λιμό, ωστόσο το ειδησεογραφικό πρακτορείο AFP ερευνώντας στις τοπικές αρχές μπόρεσε να επιβεβαιώσει τουλάχιστον 340 θανάτους από λιμό τους τελευταίους μήνες.
Χειρότερα από κάθε
άλλη φορά
Αν και δεν είναι η πρώτη φορά που η Μαδαγασκάρη περνά
περίοδο ξηρασίας, ενώ συχνά επηρεάζεται από τις αλλαγές στο κλίμα που προκαλεί το
φαινόμενο Ελ Νίνιο, οι ειδικοί θεωρούν ότι η κλιματική αλλαγή ευθύνεται άμεσα
γι’ αυτήν την κρίση στη χώρα. Στο παρελθόν το νησί βίωνε περιόδους ξηρασίας
κάθε λίγα χρόνια, αλλά πλέον η κατάσταση είναι μόνιμη. Οι ούτως άλλως ημι-ξηρές
συνθήκες στη νότια Μαδαγασκάρη, σε συνδυασμό με τα υψηλά επίπεδα διάβρωσης του
εδάφους και την αποψίλωση των δασών έχουν μετατρέψει τις καλλιεργήσιμες
εκτάσεις σε κανονική έρημο. Παράλληλα, πρωτοφανείς αμμοθύελλες έχουν καλύψει με
χώμα τις καλλιεργήσιμες εκτάσεις καθιστώντας τες άχρηστες.
«Βάσει της τελευταίας αναφοράς της Διακυβερνητικής Επιτροπής
για την Αλλαγή του Κλίματος (IPCC)
διαπιστώσαμε ότι η Μαδαγασκάρη σημειώνει μια μεγάλη αύξηση της ξηρασίας και
αυτό αναμένεται να αυξηθεί κι άλλο αν η κλιματική αλλαγή συνεχίσει. Υπό πολλούς
τρόπους αυτό μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως ένα πολύ ισχυρό επιχείρημα ώστε οι
άνθρωποι να αλλάξουν τις συνήθειές τους», αναφέρει ο δρ Ρόντρο Μπαριμάλα, ένας
επιστήμονας από την Μαδαγασκάρη, ο οποίος εργάζεται στο Πανεπιστήμιο του Κέιπ
Τάουν στην Νότια Αφρική.
Ιστορικά, οι λιμοί σημειώνονταν εξαιτίας της καταστροφής της σοδειάς ή της εισβολής εντόμων. Οι μοντέρνοι λιμοί θεωρούνται κυρίως ανθρωπογενείς και συχνά οφείλονται σε έναν συνδυασμό συγκρούσεων και φυσικών καταστροφών ή αδιαφορίας και ανικανότητας των πολιτικών. Τίποτα από αυτά όμως δεν συμβαίνει στην Μαδαγασκάρη σήμερα και έτσι είναι πιθανό να θεωρεί πλέον η πρώτη χώρα που βάλλεται από έναν λιμό για τον οποίο ευθύνεται αποκλειστικά η κλιματική αλλαγή.
Ωστόσο, είναι μάλλον απίθανο να είναι η τελευταία, λέει ο
Λάντρι Νιντερέτσε, ο διευθυντής της οργάνωσης για το κλίμα 350.org. «Τα τελευταία χρόνια
είδαμε τη μια χώρα μετά την άλλη να βάλλεται από δυσκολίες εξαιτίας του
κλίματος. Πριν ήταν το Κέρας της Αφρικής, τώρα είναι η Μαδαγασκάρη. Αύριο, η
αλυσίδα θα συνεχίσει ίσως στο βόρειο τμήμα της Αφρικής ή στη δύση. Και δυστυχώς
είναι πιθανό να συνεχίσει να συμβαίνει εξαιτίας της κλιματικής αλλαγής»,
τονίζει.
Η παρούσα ξηρασία αρχίζει πλέον να γίνεται αισθητή και στις
μεγάλες πόλεις της νότιας Μαδαγασκάρης με πολλά παιδιά να έχουν βγει στους
δρόμους παρακαλώντας για λίγο φαγητό.
«Οι τιμές στην αγορά αυξάνονται μέχρι και τρεις και τέσσερις
φορές πάνω. Οι άνθρωποι πουλάνε τη γη τους, για να πάρουν λίγα χρήματα και να
αγοράσουν φαγητό», αναφέρει η Τσίνα Έντορ, η οποία εργάζεται για την
ανθρωπιστική οργάνωση Seed
στο Τολανάρο.
Ο συνάδερφός της, Λόμπα Χασοαβάνα, λέει ότι αυτός και πολλοί
ακόμα αναγκάζονται πλέον να κοιμούνται στις φυτείες κασάβα που διαθέτουν, για
να τις προστατεύσουν από ανθρώπους που είναι απελπισμένοι για λίγο φαγητό.
Ωστόσο κι αυτό έχει γίνει πλέον πολύ επικίνδυνο.
«Ρισκάρεις τη ζωή σου. Το βρίσκω πάρα πολύ δύσκολο επειδή
κάθε μέρα πρέπει να σκεφτώ πώς να θρέψω εμένα και την οικογένειά μου. Τα πάντα
είναι τόσο απρόβλεπτα σχετικά με τον καιρό. Είναι ένα μεγάλο ερωτηματικό: Τι θα
συμβεί αύριο;», τονίζει.
Η κατάσταση έγινε ιδιαίτερα κρίσιμη μετά τον Σεπτέμβριο του
2020, όταν και η ξεκίνησε η «άγονη περίοδος», η οποία υπολογίζεται ότι διαρκεί
από τον Σεπτέμβριο κάθε χρονιάς μέχρι τον Μάρτιο. Στις αγροτικές περιοχές των
αναπτυσσόμενων περιοχών, η άγονη περίοδος μεταξύ της σποράς και της συγκομιδής
μπορεί να είναι πολύ επικίνδυνη καθώς οι ευκαιρίες για εργασία είναι μηδαμινές
και τα εισοδήματα μειώνονται κατακόρυφα.
Η περίοδος αυτή που ξεκίνησε τον περασμένο Σεπτέμβριο
ουσιαστικά δεν τελείωσε ποτέ και τα αποθέματα τροφής των περισσότερων
οικογενειών έχουν τελειώσει προ πολλού. Πλέον, το 80% του πληθυσμού σε
αυτές τις περιοχές προσπαθούν να
επιβιώσουν με την ελάχιστη τροφή που βρίσκουν στη φύση.
«Φυτέψαμε αλλά δεν έβρεξε καθόλου. Ό,τι κι αν είχαμε φυτέψει
πέθανε. Δεν μας έμεινε τίποτα. Πουλήσαμε κάποια από τα πράγματά μας, αλλά τα
υπόλοιπα μας τα έκλεψαν», λέει η Σινάζι, μια μητέρα οχτώ παιδιών στο Μαχάλι.
Ο 17χρονος γιος της Χαβανάι σπάει άγριους καρπούς για να
φάει. «Τρώμε το εσωτερικό τους, τον λευκό πυρήνα. Τα σπάω από το πρωί ως το
βράδυ. Το λίπος τους όμως σε κάνει να νιώθεις άρρωστος. Τρέμω αφού τα φάω»,
αναφέρει.
Η παραγωγή μέχρι το τέλος του 2021 αναμένεται να είναι
λιγότερη κατά 40% σε σύγκριση με το μέσο όρο των εσοδειών των τελευταίων πέντε
ετών. Αυτό θα κάνει ακόμα πιο δύσκολη την επιβίωση γι’ αυτούς τους ανθρώπους.
Η πρώτη αλλά όχι η
τελευταία
Οι συνεχώς αυξανόμενες θερμοκρασίες διαταράσσουν τις κλιματολογικές
συνθήκες στις οποίες βασίζονται για αιώνες οι αγρότες σε κάθε περιοχή του κόσμου
και ειδικά στις αναπτυσσόμενες χώρες. Οι μουσώνες έχουν γίνει όλο και πιο απρόβλεπτοι
ξεκινώντας συνεχώς πιο αργά ή σε άλλες περιοχές ή σε κάποιες περιπτώσεις δεν
εμφανίζονται καθόλου. Το γεγονός αυτό είναι καταστρεπτικό για τις περιοχές που
βασίζονται σε αυτούς για τις καλλιέργειές τους. Στη Μαδαγασκάρη εδώ και πέντε
χρόνια οι βροχοπτώσεις είναι πολύ κάτω από το μέσο όρο και τα ποτάμια και οι
πηγές έχουν πλέον στερέψει αφήνοντας σε απόγνωση τους ανθρώπους που βασίζονται
για την καλλιέργεια της γης σε αυτά τα νερά.
Το WFP
υποστηρίζει ότι χρειάζεται 78,6 εκατ. δολάρια για να παρέχει τα απαραίτητα
τρόφιμα στους κατοίκους της Μαδαγασκάρης που πλήττονται στη φετινή άγονη σεζόν.
Ωστόσο θα χρειαστούν πολλά περισσότερα για να στηριχθούν οι χώρες που
επηρεάζονται περισσότερο από την κλιματική αλλαγή ώστε να προσαρμοστούν και να
αποφευχθούν νέοι λιμοί στο μέλλον. Στην περίπτωση της νότιας Μαδαγασκάρης θα
χρειαστούν πιθανότατα αρδευτικά συστήματα μαζί με αλλαγές καλλιέργειας σε πιο
ανθεκτικά στην ξηρασία φυτά και σε εκτροφή ζώων που αντέχουν περισσότερο χωρίς
νερό. Φυσικά η Μαδαγασκάρη ως μια από τις φτωχότερες χώρες του κόσμου είναι
αμφίβολο ότι θα μπορέσει να εφαρμόσει τέτοια μέτρα από μόνη της.
Αν και οι ανθρωπιστικές οργανώσεις σε συνεργασία με την
κυβέρνηση προσπαθούν να μοιράζουν τρόφιμα σε περιοχές που δοκιμάζονται, αυτό
δεν είναι αρκετό. Ο πρόεδρος της χώρας, Άντρι Ραχοελίνα, ανακοίνωσε «πολλές δράσεις»
από την εκλογή του το 2019 που στοχεύουν «στην πραγματική μεταμόρφωση του νότου»,
λέει ο εκπρόσωπός του Λόβα Χασινιρίνα Ρανορομάρο προσθέτοντας ότι υπάρχει «ισχυρή
πολιτική θέληση». Ο ίδιος ο πρόεδρος μέσω του Twitter έχει ανακοινώσει «140 μεγάλα
έργα» για την γεωργία, την παροχή νερού, τα δημόσια έργα και την υγεία. Ωστόσο μέχρι
σήμερα το πρόβλημα παραμένει.
Παρακολουθώντας τα ίδια δεδομένα στο Πανεπιστήμιο της Σάντα
Μπάρμπαρα στην Καλιφόρνια, ο διευθυντής του Κέντρου των Κλιματικών Κινδύνων,
Κρις Φανκ, επιβεβαίωσε την σύνδεση μετά της ξηρασίας και της κλιματικής αλλαγής
τονίζοντας ότι οι αρχές της Μαδαγασκάρης πρέπει να βελτιώσουν την διαχείριση
της διοχέτευσης του νερού.
«Θεωρούμε ότι πολλά μπορούν να γίνουν πάνω σε αυτόν τον
τομέα και μάλιστα σύντομα. Συχνά μπορούμε να προβλέπουμε πότε θα υπάρχουν
βροχές πάνω από το φυσιολογικό και οι αγρότες μπορούν να χρησιμοποιούν αυτήν
την πληροφορία για να αυξήσουν την παραγωγή τους. Δεν είμαστε αδύναμοι μπροστά
στην κλιματική αλλαγή», πρόσθεσε.
Στο πλαίσιο της Συμφωνίας του Παρισίου 2015 για την
κλιματική αλλαγή, τα πλουσιότερα κράτη του κόσμου συμφώνησαν να διαθέσουν 100
δισεκατομμύρια δολάρια για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής, ωστόσο
χρειάζονται να γίνουν πολλά ακόμα για να πετύχουν το στόχο. Το 2018, η
τελευταία χρονιά για την οποία υπάρχουν διαθέσιμα στοιχεία, υπολείπονταν ακόμα
20 δισ.
Η Παγκόσμια Τράπεζα εκτιμά ότι η κλιματική αλλαγή θα
αναγκάσει πάνω από 140 εκατ. ανθρώπους να μεταναστεύσουν εντός της χώρας τους μέχρι
το 2050 στην υποσαχάρια Αφρική, την Νότια Ασία και την Λατινική Αμερική. Αυτό αναμένεται
να έχει τεράστιες επιπτώσεις στην οικονομική ανάπτυξη. Πολλοί ακόμα θα
προσπαθήσουν να μεταναστεύσουν εκτός της χώρας τους.
«Παλιότερα βλέπαμε τους ανθρώπους
να μεταναστεύουν εξαιτίας των πολέμων και να αναζητούν καλύτερες ευκαιρίες
εργασίας, αλλά τώρα η κλιματική αλλαγή έγινε ο βασικότερος λόγος που ωθεί εκτός
της γης τους τούς ανθρώπους που δεν μπορούν πλέον να καλλιεργήσουν», αναφέρει ο
Νιντερέτσε. «Αυτό δεν θα επηρεάσει μόνο την Αφρική, αλλά επίσης την Ευρώπη, την
Ασία και την Αμερική όπως και τους ανθρώπους που αναζητούν ασφαλέστερα μέρη για
να ζήσουν», τονίζει.
Η Μαδαγασκάρη μπορεί να
μοιάζει πολύ μακριά, αλλά τα θέματα που την επηρεάζουν μας αφορούν όλους. «Ο
λιμός στην Μαδαγασκάρη, το κύμα καύσωνα στις ΗΠΑ, οι πλημμύρες στην Γερμανία,
όλα αυτά είναι αποδείξεις ότι πρέπει να λάβουμε σοβαρά υπόψιν την κλιματική
αλλαγή», τονίζει ο Νιντερέτσε.
«Αν ο κόσμος, όταν
ξεκινήσαμε να στέλνουμε τα πρώτα προειδοποιητικά σημάδια για την κλιματική
αλλαγή, αντιδρούσε με τον ίδιο τρόπο που
αντέδρασε στην πανδημία και μπορέσαμε να έχουμε διαθέσιμα τα εμβόλια σε
λιγότερο από έναν χρόνο τώρα η κατάσταση θα ήταν πολύ καλύτερη τώρα»,
καταλήγει.