Μια νεαρή χορεύτρια τόλμησε αυτό που λίγοι τόλμησαν να κάνουν στο Άουσβιτς. Πέθανε, αλλά πήρε και έναν δεσμοφύλακα μαζί της
Στις 23 Οκτωβρίου 1943 μια ομάδα 1.800 περίπου Εβραίων έφτασε
στο Άουσβιτς από το στρατόπεδο Μπέργκεν - Μπέλσεν. Ανάμεσά τους ήταν και η
26χρονη μπαλαρίνα Φρανσέσκα Μαν. Μέχρι το βράδυ εκείνης της ημέρας η Φρανσέσκα
δεν θα ήταν απλώς νεκρή αλλά και μια ηρωίδα, ένας πραγματικός μύθος.
Η ζωή πριν και η
μεταφορά
Η Φραντσέκα ήταν μια από τις πολλά υποσχόμενες χορεύτριες της
εποχής της. Θεωρούνταν εξαιρετική τόσο στο κλασικό όσο και στο σύγχρονο
ρεπερτόριο και είχε τερματίσει 4η μεταξύ 125 συμμετεχόντων σε έναν παγκόσμιο
διαγωνισμό χορού που είχε διεξαχθεί στις Βρυξέλλες το 1939. Η Φρανσέσκα ήταν
γνωστή επίσης για την ομορφιά της, η οποία μαγνήτιζε τα βλέμματα στο κέντρο
διασκέδασης που χόρευε.
Όμως η Φρανσέσκα ήταν επίσης Εβραία που ζούσε στη Βαρσοβία της Πολωνίας, ενώ ξεσπούσε ο Β΄Παγκόσμιος Πόλεμος. Έτσι, όταν το Γ’ Ράιχ επιβλήθηκε στη χώρα, η κοπέλα μεταφέρθηκε αρχικά στο γκέτο της πόλης. Όταν το γκέτο της Βαρσοβίας διαλύθηκε από τους Ναζί τον Μάιο του 1943, η Φρανσέκσα θεωρείται ότι έμεινε στο ξενοδοχείο Πόλσκι. Το ξενοδοχείο αυτό χρησιμοποιούσαν οι Ναζί μαζί με Εβραίους συνεργάτες τους ως κόλπο για να προσελκύσουν Εβραίους που κρύβονταν με την υπόσχεση ότι θα τους δώσουν έναντι ενός διόλου ευκαταφρόνητου ποσού ξένο διαβατήριο για να μπορέσουν να διαφύγουν στη Βόρεια Αμερική.
Όταν τελικά η Φρανσέσκα συνελήφθη, οι Ναζί έπεισαν την ίδια
και τους υπόλοιπους συλληφθέντες ότι θα τους μεταφέρουν σε ένα στρατόπεδο κοντά
στην Δρέσδη και από εκεί θα συνεχίσουν στην Ελβετία ώστε να ανταλλαχθούν με
Γερμανούς αιχμαλώτους πολέμου. Γι’ αυτό ίσως και η μεταφορά της ομάδας Εβραίων
στην οποία άνηκε η Φρανσέσκα δεν έγινε με τα κλασικά τρένα που μετέφεραν τους κρατούμενους,
τα οποία κανονικά προορίζονταν για μεταφορά ζώων και εμπορευμάτων, αλλά με
κανονικά επιβατικά τρένα. Στην πραγματικότητα βέβαια και οι 1.800 επρόκειτο
απλώς να σταλούν στο Άουσβιτς και στους θαλάμους αερίων.
Η ώρα του θαλάμου
αερίων
Ο Σλοβάκος Εβραίος, Φίλιπ Μιούλερ, και μέλος των Σοντερκομάντο,
οι οποίοι ήταν κρατούμενοι που δούλευαν αναγκαστικά στα κρεματόριο, στο βιβλίο
που έγραψε αφού κατάφερε να επιβιώσει «Αυτόπτης Μάρτυρας του Άουσβιτς – Τρία χρόνια
στους θαλάμους αερίων» ανέφερε ότι η ομάδα των 1.800 που έφτασαν εκείνη την
ημέρα οδηγήθηκαν όλοι κατευθείαν στην αυλή έξω από τα κρεματόρια. Οι γυναίκες
χωρίστηκαν από τους άντρες και οι στρατιώτες τους είπαν ότι θα πρέπει να κάνουν
μπάνιο ώστε να ετοιμαστούν για το επόμενο ταξίδι τους. Η Φρανσέσκα μπήκε μαζί
με τις υπόλοιπες γυναίκες ώστε να γδυθούν πριν μπουν για «μπάνιο», δηλαδή στον
θάλαμο αερίων. Και κάπως έτσι ξεκίνησε ο μύθος της.
Η επίθεση
Από την στιγμή που η Φρανσέσκα μπήκε στο δωμάτιο όπου
γδύνονταν κανείς δεν ξέρει τι ακριβώς συνέβη. Το σίγουρο είναι ότι από εκεί
βγήκαν νεκροί όχι μόνο η Φρανσέσκα και οι υπόλοιπες γυναίκες αλλά και ένας φρουρός
των Ναζί, ενώ ακόμα ένας τραυματίστηκε σοβαρά. Αυτό που θεωρείται δεδομένο (αν
και γι’ αυτό υπάρχουν ενστάσεις) είναι ότι η Φρανσέσκα είχε πυροβολήσει και τους
δύο. Το πώς έγινε αυτό έχει πλέον περάσει στην σφαίρα του μύθου.
Σύμφωνα με την ιστορία, οι δύο φρουροί που βρίσκονταν μέσα
στο δωμάτιο, ο Γιόζεφ Σίλιντζερ και ο Βίλχεμ Έμεριχ, εντυπωσιάστηκαν από την
ομορφιά της Φρανσέσκα και την παρακολουθούσαν καθώς έβγαζε τα παπούτσια της. Η
Φρανσέσκα ένιωσε τα βλέμματά τους και αποφάσισε να παίξει το τελευταίο της «χαρτί»
μήπως γλιτώσει καθώς είχε καταλάβει ότι κάτι δεν πήγαινε καλά. Έτσι, άρχισε να
γδύνεται αργά και αισθησιακά κάνοντας ουσιαστικά ένα χορευτικό στριπτίζ. Αρχικά
έβγαλε την φούστα της και στη συνέχεια την μπλούζα της, ενώ τέλος έσκυψε για να
αφαιρέσει τις γόβες της. Καθώς οι φρουροί άρχισαν να την πλησιάζουν, η
Φρανσέσκα την κατάλληλη στιγμή άρπαξε τη μια γόβα της και καθώς σηκώθηκε
χτύπησε με το τακούνι στο μέτωπο έναν από τους δύο φρουρούς. Καθώς ο άλλος φρουρός
προσπάθησε να βγάλει το όπλο του από τη θήκη του, η Φρανσέσκα όρμησε, το πήρε
και πυροβόλησε δύο φορές τον Σίλιντζερ στο στομάχι σκοτώνοντάς τον, ενώ
τραυμάτισε και τον Έμεριχ.
Αμέσως μετά οι υπόλοιπες γυναίκες σαν να έλαβαν σήμα από αυτούς
τους πυροβολισμούς άρχισαν να επιτίθενται κι αυτές στους υπόλοιπους φρουρούς. Σύμφωνα
με την ιστορία, μια από τις γυναίκες έσπασε τη μύτη ενός φρουρού, ενώ ένας άλλος
τραυματίστηκε στο κεφάλι. Το τι συνέβη αμέσως μετά επίσης δεν είναι σίγουρο. Κάποιες
αναφορές λένε ότι έβγαλαν μια-μια τις γυναίκες από το δωμάτιο και τις σκότωσαν όλες
πυροβολώντας τες. Άλλοι αναφέρουν ότι οι γυναίκες δολοφονήθηκαν αμέσως μέσα στο
δωμάτιο. Τέλος, μια αναφορά υποστηρίζει ότι τις σκότωσαν αναγκάζοντάς τες να
μπουν στον θάλαμο αερίων.
Αυτό που είναι σίγουρο ωστόσο είναι ότι όλες οι γυναίκες
δολοφονήθηκαν, ενώ νεκρός έπεσε και ο Γιόζεφ Σίλιντζερ.
Ιστορία και μύθος
Αν και η ιστορία στο σύνολό της δεν αμφισβητείται, οι σημερινοί
ιστορικοί θεωρούν σχεδόν βέβαιο ότι η ιστορία με το στριπτίζ απλώς προστέθηκε
στη συνέχεια δημιουργώντας έναν ακόμα πιο εντυπωσιακό μύθο.
Υπάρχει ακόμα συζήτηση σχετικά με το αν η γυναίκα που τράβηξε
τη σκανδάλη ήταν όντως η Φρανσέσκα Μαν. Σε διάφορες εξιστορήσεις, η γυναίκα
αυτή ήταν μια Ελληνίδα χορεύτρια κάποια ηθοποιός ή και όλες οι κρατούμενες μαζί
που επιτέθηκαν σαν ένα. Αν και οι περισσότεροι συγκλίνουν στην άποψη ότι η
γυναίκα που πυροβόλησε τον Σίλιντζερ και τον Έμεριχ ήταν η Φρανσέσκα Μαν, είναι
αδιαμφισβήτητο ότι η ιστορία απέκτησε με τον καιρό τη δική της ζωή και έγινε
περισσότερο μύθος από πραγματικότητα.
Ωστόσο, από γερμανικές πηγές είναι γνωστό ένα γεγονός που μοιάζει πολύ με αυτό της Φρανσέσκα.
Ο διοικητής του Άουσβιτς, Ρούντολφ Ες μετά την σύλληψή του
περιέγραψε ένα περιστατικό που σημειώθηκε στις 23 Οκτωβρίου 1943, όταν μια
ομάδα κρατουμένων από το Μπέργκεν Μπέλσεν στάλθηκε στο Άουσβιτς – Μπιρκενάου για
να μπει στους θαλάμους αερίων. «Μια μεταφορά από το Μπέργκεν έφτασε και περίπου
τα δύο τρίτα από την ομάδα, κυρίως άντρες, είχαν ήδη μπει στους θαλάμους
αερίων, ενώ το υπόλοιπο ένα τρίτο βρισκόταν στα αποδυτήρια. Όταν τρεις ή
τέσσερις ένοπλοι φρουροί των SS
μπήκαν στο δωμάτιο, για να επιβλέψουν τη διαδικασία, ξέσπασε εξέγερση. Οι κρατούμενοι ξήλωσαν τα
καλώδια, επιτέθηκαν στους φρουρούς που ήταν ολιγάριθμοι, μαχαίρωσαν έναν από αυτούς και έκλεψαν από όλους τα όπλα τους. Καθώς το δωμάτιο ήταν βυθισμένο στο
σκοτάδι, έπεσαν πυροβολισμοί μεταξύ του φρουρού στην πόρτα και των κρατούμενων
μέσα», είχε αναφέρει. Ο Ες συνέχισε λέγοντας ότι γρήγορα πήγε κι αυτός εκεί.
«Όταν έφτασα διέταξα να κλείσουν τις πόρτες και αφού είχε
τελειώσει η διαδικασία στους θαλάμους αερίων της πρώτης ομάδας μπήκα μαζί με τους φρουρούς στο δωμάτιο
έχοντας μαζί μας μικρούς φακούς. Σπρώξαμε τους κρατούμενους σε μια γωνία και
από εκεί τους οδηγήσαμε έναν έναν σε ένα άλλο δωμάτιο των κρεματορίων όπου τους
πυροβολήσαμε με εντολή μου με όπλα μικρού διαμετρήματος.
Ελπίδα μέσα στο
θάνατο
Η δολοφονία του Σίλιντζερ και η εξέγερση των γυναικών θα
πρέπει να είχε ταράξει το στρατόπεδο με την είδηση να φτάνει σε κάθε άκρο του. Από
την μια χάρισε ελπίδα στους κρατούμενους, αλλά από την άλλη ανάγκασε τις αρχές
να λάβουν πιο ενεργή δράση.
Ο ίδιος ο Σίλιντζερ πριν καταταγεί στα SS το 1939 ήταν σφαγέας. Στο Μπιρκενάου αρχικά
ήταν υπεύθυνος των μαγειρείων και στο στρατόπεδο ήταν γνωστός για την
αυστηρότητά του και οι περισσότεροι κρατούμενοι τον φοβούνταν περισσότερο από
το συνηθισμένο καθώς ήταν γνωστό για τους σαδιστικούς ξυλοδαρμούς στους οποίους
υπέβαλλε τους κρατούμενους. Στη συνέχεια ανέλαβε την επίβλεψη των αφίξεων των
κρατουμένων και την μετέπειτα εξόντωσή τους στους θαλάμους αερίων.
Παράλληλα, θεωρείται ότι ήταν ένας από τους φρουρούς που
διέπρατταν συχνά άγριους βιασμούς των γυναικών κρατούμενων. Μάλιστα, ένας από τους
κρατούμενους του Άουσβιτς που επέζησε, ο Βιεσλάβ Κιέλαρ, αφηγήθηκε αργότερα για
εκείνη την ημέρα: «Και οι δύο (ο Σίλιντζερ και ο Έμεριχ) ήταν μεθυσμένοι καθώς
συνόδευαν την μεταφορά στο κρεματόριο. Μπήκαν στα αποδυτήρια σκεπτόμενοι
ίσως ότι θα κλέψουν κάτι ή εξαιτίας της σαδιστικής τους απόλαυσης να βλέπουν τις
ανυπεράσπιστες γυναίκες να γδύνονται, οι οποίες σε λίγα λεπτά θα πέθαιναν μαρτυρικά στους
θαλάμους αερίων», αναφέρει.
Από την άλλη, στο θάνατο του Σίλιντζερ αναφέρθηκε και ο δρ Ααρόν Μπεϊλίν, ένας Εβραίος γιατρός από το Μπιάλιστοκ που υπήρξε κρατούμενος στο Άουσβιτς. Ο Μπεϊλίν μιλώντας ως μάρτυρας κατηγορίας στη δίκη του «αρχιτέκτονα» του Ολοκαυτώματος, Άντολφ Άιχμαν, είχε αναφέρει σχετικά:
«Ο Σίλιντζερ είπε στις γυναίκες να γδυθούν και μια γυναίκα είπε ότι δεν θα γδυθεί μπροστά σε άντρες. Αυτός σήκωσε το μπαστούνι του – πάντα κουβαλούσε ένα μαζί του- και ήθελε να την χτυπήσει με αυτό. Τότε, η γυναίκα πήρε το όπλο του και τον σκότωσε με μια σφαίρα. Από τότε που μάθαμε αυτή την ιστορία, όπως ήταν φυσικό δεν ξαναείδαμε τον Σίλιντζερ στο στρατόπεδο», είχε πει.
Οπότε είναι λογικό ότι η δολοφονία του Σίλιντζερ και μάλιστα από μια γυναίκα κρατούμενη θα πρέπει να… γιορτάστηκε μεταξύ των κρατούμενων στο Άουσβιτς δίνοντας ταυτόχρονα ελπίδα. Η Φρανσέσκα έγινε ηρωίδα για ανθρώπους που το είχαν περισσότερο ανάγκη.
Ωστόσο, αμφιβολίες στην ιστορία για την Μαν δημιουργεί η
μαρτυρία ενός 33χρονου Πολωνού κρατούμενου του Άουσβιτς. Αυτός είχε δηλώσει
στην Βρετανική Αντικατασκοπεία ότι τον Μάιο του 1945 ένας φρουρός ονόματι
Σίλιντζερ «δολοφονήθηκε με το ίδιο του το όπλο από μια Γαλλίδα-Εβραία ηθοποιό
που είχε γδυθεί και ετοιμαζόταν να μπει στον θάλαμο αερίων».
Όποιος και όποτε κι αν τράβηξε πάντως τη σκανδάλη κατά του
Σίλιντζερ, ο θάνατός του από τα χέρια μιας γυναίκας κρατούμενου είχε σημαντική
επίδραση στο στρατόπεδο.
«Το συμβάν μεταδόθηκε από στόμα σε στόμα σε όλο το στρατόπεδο και με πολλούς τρόπους γιγαντώθηκε στο μέγεθος ενός μύθου. Χωρίς αμφιβολία, η ηρωική πράξη μιας αδύναμης γυναίκας μπροστά στον σίγουρο θάνατο έδωσε ηθική δύναμη σε κάθε κρατούμενο. Συνειδητοποιήσαμε όλοι ότι αν σηκώσουμε το χέρι μας εναντίον τους, αυτό το χέρι θα μπορούσε να σκοτώσει. Ήταν κι αυτοί θνητοί», έγραψε στο βιβλίο του ο Βιεσλάβ Κιέλαρ.