Ποιος ήταν τελικά ο άντρας που στάθηκε απέναντι στα τανκ;

Ένα παγκόσμιο σύμβολο αντίστασης του οποίου το όνομά και η τύχη δεν έγιναν ποτέ γνωστά...

Ο δρόμος ήταν έρημος. Κανείς δεν περπατούσε πια στα πεζοδρόμια και το μόνο που θύμιζε την κόλαση της προηγούμενης μέρας ήταν ένα μισοκαμένο λεωφορείο που στεκόταν ακόμα όρθιο στην άκρη του δρόμου. Τα σημάδια από το αίμα των φοιτητών που είχε χυθεί στην άσφαλτο και είχαν ξεπλυθεί πρόχειρα ήταν ακόμα νωπά. Στο κέντρο της μεγάλης λεωφόρου ένα κομβόι από τανκ έκανε τη μεγαλειώδη πορεία του καθιστώντας ξεκάθαρο ότι η πλατεία Τιενανμέν ανήκει πλέον στον στρατό. Μέχρι που ένας άντρας με δυο σακούλες στα χέρια άλλαξε την ιστορία.

Το ιστορικό πλαίσιο

Είχαν περάσει λιγότερες από 24 ώρες από τότε που η κόλαση ξέσπασε. Στις 4 Ιουνίου η κυβέρνηση της Κίνας αποφασίζει ότι έχει ήδη ανεχθεί πολύ τους χιλιάδες διαδηλωτές – κυρίως φοιτητές - που βρίσκονται στην πλατεία Τιενανμέν στο Πεκίνο από τις 15 Απριλίου. Εκεί διαδήλωναν ειρηνικά ζητώντας περισσότερες πολιτικές ελευθερίες και μια στροφή προς τον δημοκρατία επηρεασμένοι από το γενικότερο κλίμα που επικρατεί εκείνη την εποχή και την περεστρόικα που έχει ξεκινήσει στη Σοβιετική Ένωση.

Στις 4 Ιουνίου στην πλατεία εμφανίζονται εκατοντάδες χιλιάδες στρατιώτες μαζι με άρματα μάχης. Δίνουν τελεσίγραφο στους διαδηλωτές που έχουν σχηματίσει ανθρώπινη αλυσίδα να διαλυθούν σε μια ώρα. Πέντε λεπτά μετά το τελεσίγραφο, οι στρατιώτες αρχίζουν να πυροβολούν αδιακρίτως. Οι διαδηλωτές οπλισμένοι με ό, τι βρίσκουν μπροστά τους- πέτρες, ξύλα, σίδερα - προσπαθούν να αμυνθούν, άλλοι τρέχουν να σωθούν και οι υπόλοιποι με αυτοσχέδια φορεία μαζεύουν τα πρώτα θύματα της τραγωδίας. Χιλιάδες θα συλληφθούν, ενώ άγνωστος παραμένει ως τώρα ο αριθμός των νεκρών. Ο Ερυθρός Σταυρός της Κίνας μιλά για 2.400 νεκρούς, ενώ οι επίσημες αρχές του ΚΚΚ ρίχνουν τον αριθμό στους 241.

Μια μέρα μετά μπουλντόζες είχαν πάρει τα νεκρά σώματα που κείτονταν στους δρόμους και το αίμα που είχε πέσει στην άσφαλτο είχε καθαριστεί με μάνικες. Τα τανκς είχαν καταλάβει τους δρόμους κι οι τραυματίες είχαν μεταφερθεί στα νοσοκομεία, ενώ χιλιάδες βρίσκονταν πια στη φυλακή.

Ο άντρας μπροστά στα τανκ

Στις 5 Ιουνίου, από το μπαλκόνι ενός ξενοδοχείου απέναντι από την βόρεια πλευρά της Τιενανμέν, ο φωτογράφος Τζεφ Γουάιντερ του Associated Press ήταν έτοιμος να απαθανατίσει τα τανκ που στοιχισμένα έκαναν «παρέλαση» στο δρόμο. Τότε, κοιτώντας από το μάτι της κάμεράς του και ενώ ήταν έτοιμος για το «κλικ» είδε έναν άντρα να εμφανίζεται ξαφνικά στο πλάνο του. Ο Γουάιντερ εκνευρίστηκε καθώς του «χαλούσε» την φωτογραφία που ετοιμαζόταν να βγάλει. Ο άντρας φορούσε μαύρο παντελόνι και λευκό πουκάμισο και στα χέρια του κρατούσε δύο σακούλες σαν να γύριζε μόλις από τα ψώνια του. Έμοιαζε να έχει έρθει από έναν άλλο κόσμο, μακριά από αυτήν την κόλαση. Άρχισε να διασχίζει τον κόσμο και τότε έκανε αυτό που κανείς δεν περίμενε.

Ο άντρας σταμάτησε στη μέση του δρόμου, γύρισε και στάθηκε ακριβώς απέναντι από τα τανκ που έρχονταν κατά πάνω του. Προφανώς αιφνιδιασμένος ο οδηγός του πρώτου τανκ σταμάτησε, όπως και όλα τα τανκ που το ακολουθούσαν. Για λίγα δευτερόλεπτα κανείς δεν κουνιόταν. Ο άντρας κουνάει τα χέρια του σαν να τους κάνει νόημα να φύγουν. Ο οδηγός του τανκ προσπάθησε να αλλάξει την πορεία του και να περάσει δίπλα από τον άντρα, ωστόσο ο άγνωστος με τις σακούλες μπήκε και πάλι μπροστά του. Το άρμα αναγκάστηκε τότε να σβήσει την μηχανή του και το ίδιο έκαναν και τα υπόλοιπα. Και πάλι κανείς δεν κουνιόταν.

Λίγο μετά με τις ριπές των όπλων να πέφτουν συνεχώς τριγύρω, ο άντρας κρατώντας πάντα τις σακούλες του ανέβηκε πάνω στο πρώτο τανκ και προσπάθησε να βρει το άνοιγμα για να μιλήσει στο πλήρωμά του. Όταν κάποιος βγήκε από την καταπακτή μίλησε για λίγα δευτερόλεπτα μαζί του και στη συνέχεια ο άντρας κατέβηκε. Τα άρματα έβαλαν και πάλι μπροστά τις μηχανές τους και ξεκίνησαν να προχωρούν με ταχύτητα. Ο διαδηλωτής έβαλε και πάλι μπροστά το σώμα του με το πρώτο άρμα να σταματά.

Λίγο μετά ένας άντρας με ποδήλατο εμφανίζεται, πάει κοντά και κάτι του λέει. Σύντομα δύο ακόμα άντρες που φορούν μπλε πουκάμισα έρχονται τρέχοντας και παίρνουν τον άντρα μακριά.

Το περιστατικό είχε διαρκέσει για περίπου 3,5 λεπτά ωστόσο η εικόνα του άντρα μπροστά από το τανκ θα γινόταν το απόλυτο σύμβολο αντίστασης απέναντι σε κάθε είδους καταπίεσης. Η εμβληματική φωτογραφία του Τζεφ Γουάιντερ που αποτύπωσε την μοναδική αυτή στιγμή θα ταξιδέψει σε όλον τον κόσμο και θα στείλει παντού το μήνυμα. Όλοι θα αναζητήσουν αυτόν τον θαρραλέο άντρα, ωστόσο κανείς δεν θα μπορέσει να τον βρει ξανά.

Οι θεωρίες

Σήμερα, 31 χρόνια μετά η ταυτότητα και η τύχη του άντρα αυτού που στάθηκε τόσο γενναία απέναντι στα άρματα είναι παντελώς άγνωστα. Κανείς δεν ξέρει με σιγουριά ποιος ήταν ούτε και τι απέγινε στη συνέχεια, αν και οι θεωρίες γύρω από αυτό είναι πολλές.

Αρχικά, είχε προταθεί ότι ο άντρας ήταν ο 19χρονος φοιτητής αρχαιολογίας Ουάνγκ Ουεϊλίν, κάτι που ωστόσο δεν αποδείχθηκε ποτέ. Ο Ουεϊλίν θεωρείται ότι αργότερα αντιμετώπισε κατηγορίες για πολιτικό χουλιγκανισμό και απόπειρα υπονόμευσης μελών του Λαϊκού Απελευθερωτικού Στρατού. Ωστόσο, στην εσωτερική αλληλογραφία του Κομμουνιστικού Κόμματος της Κίνας αναφέρεται πως δεν μπορούσαν να βρουν ποιος ήταν ο διαδηλωτής, σύμφωνα με το Κέντρο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων με έδρα το Χονγκ Κονγκ το οποίο απέκτησε πρόσβαση στα έγγραφα αυτά. Μάλιστα, στα έγγραφα ένα μέλος του κόμματος σημειώνει: «Δεν μπορούμε να τον βρούμε. Μάθαμε το όνομα του από τους δημοσιογράφους. Κάναμε ελέγχους μέσω υπολογιστών αλλά δεν μπορούμε να τον βρούμε ανάμεσα στους νεκρούς ή τους φυλακισμένους».

Μια άλλη θεωρία, την οποία πρόβαλε ένας βοηθός του Αμερικανού προέδρου Νίξον που βρισκόταν στην Κίνα, ανέφερε ότι ο άντρας αυτός εκτελέστηκε 14 ημέρες αργότερα. Άλλες πηγές αναφέρουν πως εκτελέστηκε λίγους μήνες αργότερα. Από την άλλη υπάρχει και η θεωρία που προτάσσει ότι ο άντρας αυτός δεν είχε καμία επίπτωση για την πράξη του και συνέχισε να ζει κανονικά στο Πεκίνο.

Ο Ζιάνγκ Ζεμίν, τότε γενικός γραμματέας του κόμματος της Λαϊκής Δημοκρατίας της Κίνας και μετέπειτα πρόεδρος, σε μια συνέντευξη που παραχώρησε το 1990 σε αμερικανικό τηλεοπτικό μέσο ρωτήθηκε σχετικά με το τι απέγινε ο άντρας. Ο Ζεμίν απάντησε αρχικά στα κινεζικά λέγοντας: «Δεν μπορώ να επιβεβαιώσω το κατά πόσο αυτός ο νέος άντρας που αναφέρατε συνελήφθη ή όχι» και κατόπιν συμπλήρωσε μιλώντας στα αγγλικά «Νομίζω ποτέ δεν σκοτώθηκε». Ο Ζεμίν μίλησε ξανά για το θέμα το 2000 στο «60 Minutes»  του αμερικανικού δικτύου CBS. Πάλι ανέφερε: «Δεν συνελήφθη ποτέ.  Δεν ξέρω που είναι τώρα».

Η κυβέρνηση της Κίνας κατόπιν προέβαλε το περιστατικό ως παράδειγμα του ανθρωπισμού που διαπνέει τον στρατό της χώρας καθώς ο διαδηλωτής δεν… συνεθλίβη από το άρμα. Την άποψη αυτή επανέλαβε ο Ζεμίν και στην συνέντευξη του 2000.

Άγνωστο παραμένει ακόμα ποιοι είναι οι άντρες οι οποίοι εμφανίζονται και τον παίρνουν μακριά. Κάποιοι λένε ότι είναι άλλοι διαδηλωτές που προσπαθούν να τον φυγαδεύσουν, ενώ άλλοι υποστηρίζουν ότι είναι μέλη της κυβέρνησης ή αστυνομικοί με πολιτικά που τον συλλαμβάνουν.

Ο αντίκτυπος

Η εικόνα του άνδρα μπροστά από το άρμα έγινε σύμβολο της φοιτητικής εξέγερσης στην πλατεία Τιενανμέν, ενώ η φωτογραφία του θεωρείται πλέον μια από τις πιο ιστορικές του 20ου αιώνα.

Η στιγμή από πιο μακρινή λήψη

Συνολικά, πέντε δυτικοί φωτογράφοι κατάφεραν να απαθανατίσουν το περιστατικό και ταυτόχρονα να σώσουν τα φιλμ από τις κατασχέσεις στις οποίες προχωρούσαν οι κινεζικές αρχές.  Οι φωτογραφίες που εμφανίστηκαν στα περιοδικά Time και Life δόθηκαν από τους δημοσιογράφους σε ένα Γάλλο φοιτητή ο οποίος τα μετέφερε λαθραία έξω από τη χώρα εντός ενός κουτιού τσαγιού, ενώ αυτές του Newsweek μεταφέρθηκαν εκτός της Κίνας από τον ίδιο τον δημοσιογράφο του.

Η πιο διάσημη φωτογραφία του γεγονότος που συγκαταλέγεται στις 100 εμβληματικότερες του 20ου αιώνα είναι αυτή που τραβήχτηκε από τον Τζεφ Γουάιντερ, ο οποίος την τράβηξε με χρήση τηλεφακού από τον 6ο όροφο του μπαλκονιού ενός ξενοδοχείου στην περιοχή, στα περίπου 800 μέτρα απόσταση από το σημείο του φοιτητή απέναντι στα άρματα μάχης. Η φωτογραφία του προτάθηκε εκείνον τον χρόνο για βραβείο Πούλιτζερ, ενώ το φιλμ που την περιείχε κατάφερε να διασωθεί γιατί ένας Αμερικανός φοιτητής που βρισκόταν μαζί με τον Γουάιντερ, ο Κιρκ Μάρτσεν, το εβαλε στο εσώρουχό του και μπόρεσε να το κρύψει.

Την ίδια στιγμή όμως το περιστατικό με τον άντρα του τανκ και συνολικά τα γεγονότα της εξέγερσης στην Τιενανμέν είναι σχεδόν άγνωστα στην Κίνα. Μέχρι και σήμερα το θέμα είναι ταμπού και απαγορεύεται κάθε αναφορά στα γεγονότα του 1989. Μάλιστα, την 4^η Ιουνίου η κυβέρνηση μπλοκάρει την πρόσβαση σε ιστοσελίδες και κοινωνικά δίκτυα που θα μπορούσαν να παρέχουν… ανάλογη πληροφόρηση. Την ίδια ώρα φέτος κινεζικά ΜΜΕ και ορισμένοι αξιωματούχοι του Πεκίνου εκφράζουν την υποστήριξή τους για τις διαδηλώσεις που πραγματοποιούνται στις Ηνωμένες Πολιτείες κατά της αστυνομικής βαναυσότητας με αφορμή την δολοφονία του Τζορτζ Φλόιντ.

Μάλιστα, μια έρευνα αμερικανικού τηλεοπτικού μέσου που έγινε πριν λίγα χρόνια ανέφερε πως η νέα γενιά των Κινέζων δεν φαίνεται γνωρίζει καλά ή μπορεί να μην γνωρίζει καθόλου τι συνέβη το 1989 στην Τιενανμέν. Την ίδια στιγμή οι φωτογραφίες από τις διαδηλώσεις, όπως και αυτή του άντρα με τα τανκ, είναι απαγορευμένες στην Κίνα. Το 2019, στην επέτειο των 30 ετών από την εξέγερση, ο δημοσιογράφος του BBC, Τζον Σάντγουορθ βρέθηκε στο Πεκίνο και έδειξε την φωτογραφία με τον άντρα σε πολλούς περαστικούς. Το 80% αυτών δεν την αναγνώρισε και δήλωσε ότι δεν την είχε ξαναδεί, παρόλο που ήταν άνθρωποι που ζούσαν την εποχή των εξεγέρσεων. Όπως σημειώνει ο δημοσιογράφος κάποιοι φάνηκαν ότι πράγματι δεν την γνώριζαν ωστόσο άλλοι μάλλον δεν ήθελαν να το παραδεχθούν. Μάλιστα, ένας από αυτούς τον ρώτησε: «πώς τολμάς να δείχνεις αυτήν την φωτογραφία εδώ;». Κάποιοι υποστηρίζουν ότι ακόμα και ο άντρας που στάθηκε απέναντι από το άρμα, εάν ζει ακόμα, δεν γνωρίζει ούτε και ο ίδιος τον αντίκτυπο της κίνησής του.

Ακόμα κι έτσι, ακόμα και αν η ίδια Κίνα θέλει να τον ξεχάσει, ο άντρας αυτός κατάφερε με μια τόσο απλή αλλά και τόσο δυνατή κίνηση να γίνει ένα παγκόσμιο σύμβολο απέναντι σε κάθε κυβερνητική καταπίεση. Και ίσως τελικά δεν έχει τόση σημασία ποιο ήταν το όνομα του, αλλά αυτό που μετρά είναι η ίδια η κίνησή του και το παράδειγμα που έδωσε με αυτήν. «Αν μπορείς κοίταξε τον φόβο κατάματα και ο φόβος θα φοβηθεί και θα φύγει», έγραφε ο Νίκος Καζαντζάκης στην «Αναφορά στον Γκρέκο». Ο άντρας αυτός έκανε ακριβώς αυτό και επιβεβαίωσε απόλυτα τα λόγια του συγγραφέα.