Η σκοτεινή ιστορία του... ύμνου της Χούντας

Οι δημιουργοί, οι εκτελεστές και το παρασκήνιο πίσω από το πιο χαρακτηριστικό εμβατήριο του εγκληματικού καθεστώτος

Η Χούντα των Συνταγματαρχών είχε λίγους μήνες «ζωής» όταν στις 13 Ιουλίου 1967 δύο τεράστιες καλλιτεχνικές προσωπικότητες ανέβηκαν στο πάλκο του νυχτερινού κέντρου Δειλινά στη Γλυφάδα. Ήταν μια βραδιά που είχε διοργανώσει ο Ραδιοφωνικός Σταθμός Ενόπλων Δυνάμεων και μπροστά στο μικρόφωνο στάθηκε ο Γρηγόρης Μπιθικώτσης και η Βίκυ Μοσχολιού. Μαζί ερμήνευσαν αυτό που παρουσιάστηκε ως ο «ύμνος της επανάστασης». Ένα στρατιωτικό εμβατήριο που θα ενίσχυε το «φιλολαϊκό» προφίλ που προσπαθούσε να περάσουν οι συνταγματάρχες. H ιστορία του επίσημου τραγουδιού της Χούντας είναι ένας λεκές για πολλές γνωστές προσωπικότητες. Άλλους τους κατέστρεψε και γι’ άλλους απλά ξεχάστηκε.

Η γέννηση του... ύμνου

Από τους πρώτους μήνες επιβολής της η Χούντα των Συνταγματαρχών έπαιξε το επικοινωνιακό "χαρτί".  Με κάθε μέσο προσπαθούσε να ενισχύσει τη θέση της μέσα στην κοινωνία και να παρουσιάσει τη δικτατορία ως «μια λαϊκή επανάσταση αναγέννησης της Ελλάδας». Στα πλαίσια αυτής της επικοινωνιακής καταιγίδας έδωσε και εντολή να γραφτεί και να ηχογραφηθεί ο λεγόμενος «ύμνος». Τους στίχους έγραψε ο διάσημος κονφερασιέ-ηθοποιός Γιώργος Οικονομίδης, ο οποίος είχε άριστες σχέσεις με το καθεστώς και όλα συνηγορούν ότι τους μελοποίησε ο γνωστός συνθέτης Γιώργος Κατσαρός. Το κομμάτι ηχογραφήθηκε σε πρώτη εκτέλεση με τον ερμηνευτή του ελαφρού τραγουδιού Φώτη Δήμα και ακολούθησε η επίσημη παρουσίαση του στα Δειλινά.

Η επιστολή Θεοδωράκη στον Μπιθικώτση

Λίγες μέρες πριν την εμφάνιση στα Δειλινά ο Μίκης Θεοδωράκης στέλνει προσωπική επιστολή στον Μπιθικώτση και τον παρακαλεί να μην ερμηνεύσει τον ύμνο. Η επιστολή είδε το φως της δημοσιότητας λίγους μήνες μετά και ανέφερε:

"Γρηγόρη. Διάβασα με κατάπληξη ότι πρόκειται να τραγουδήσεις στα Δειλινά τον «Ύμνο της Επαναστάσεως». Νομίζω ότι είσαι αρκετά μεγάλος για να καταλαβαίνεις τι πρόκειται να κάνεις. Πόσες ευθύνες επωμίζεσαι και σε τι σοβαρούς κινδύνους μπαίνεις.  Κάθισε σπίτι σου με αξιοπρέπεια. Μην γκρεμίζεις, με μια κλωτσιά, αυτό που χτίσαμε μαζί τόσα χρόνια. Μην ακούς τους κερδοσκόπους και τους προσκυνημένους. Μη ρίχνεις στον βούρκο το όνομά σου και το όνομα των παιδιών σου, που σε λίγο θα ντρέπονται για σένα. Κάνε τον άρρωστο. Φύγε για το εξωτερικό. Εκεί μπορείς ν’ αρχίσεις μια καινούργια καριέρα. Η Μελίνα σε περιμένει. Γιατί αν εσύ, ο Μπιθικώτσης, το πρωτοπαλίκαρο του Θεοδωράκη, γίνεις επίσημος τραγουδιστής της Δικτατορίας, τραγουδώντας αυτό το άθλιο κατασκεύασμα, θα πρέπει να ξέρεις, ότι θα γίνεις ο πιο αχάριστος και τιποτένιος προδότης που γέννησε ο Λαός μας. Στο όνομα της φιλίας μας και για χάρη της γυναίκας σου, των παιδιών σου και όλων των αμέτρητων φίλων μας, σε ικετεύω να μ’ ακούσεις για τελευταία φορά. Μετά την Πέμπτη θα είναι αργά. Πάρα πολύ αργά".

Ο Μπιθικώτσης τελικά εμφανίστηκε στα Δειλινά και ερμήνευσε το εμβατήριο. Οι πληροφορίες ανέφεραν ότι δεν ήθελε να βρεθεί και πάλι στην εξορία και έχοντας πλέον μια καλή ζωή στην Αθήνα υπέκυψε στις πιέσεις του καθεστώτος.

Ο Κατσαρός και η... παρεξήγηση

Μεγάλη κουβέντα έχει γίνει και για το πώς μελοποιήθηκε το κομμάτι. Ο Γιώργος Κατσαρός, που εμφανίζεται ως ο συνθέτης που έγραψε τη μουσική, έχει μιλήσει για παρεξήγηση. Η Χούντα είχε στα χέρια της τους στίχους του Οικονομίδη και κάλεσε γνωστούς Έλληνες συνθέτες στη Βουλή μεταξύ των οποίων και ο Κατσαρός. Ο συνθέτης υποστηρίζει ότι τους παρήγγειλαν από ένα τραγούδι επετειακό για τη συμπλήρωση του ενός έτους από την 21η Απριλίου 1967.

Πάντα σύμφωνα με τη δική του εκδοχή ηχογραφήθηκε και κυκλοφόρησε ένας δίσκος 45 στροφών με ερμηνευτή τον Φώτη Δήμα (στο ίδιο 45άρι υπήρχε και «Το νέον Σύνταγμα της 29ης Σεπτεμβρίου 1968» σε μουσική Γιάννη Καστρινού και στίχους πάλι του Οικονομίδη) και με μουσική, που ναι μεν ήταν χρεωμένη στο όνομα του, δεν ήταν όμως δική του.

Ο Κατσαρός έχει υποστηρίξει ότι δεν αντέδρασε ούτε έκανε ερωτήσεις για το γεγονός ότι μπήκε το όνομα του στο δίσκο και δεν έμαθε ποτέ ποιος ήταν τελικά αυτός που συνέθεσε το κομμάτι. 

Αξίζει πάντως να σημειώσουμε ότι στις 21η Απριλίου 1968 στη γιορτή που στήθηκε στο Παναθηναϊκό Στάδιο για τον έναν χρόνο της δικτατορίας το παρών έδωσαν όλοι όσοι ενεπλάκησαν ή φέρονται να ενεπλάκησαν στη δημιουργία του «ύμνου».

Τραγούδησαν οι Μπιθικώτσης, Μοσχολιού και Δήμας ενώ ένας εκ των διευθυντών της ορχήστρας ήταν ο Γιώργος Κατσαρός.

Όσα έχει υποστηρίξει ο Παττακός

Για το θέμα του «ύμνου» μίλησε σε συνέντευξη του ένας εκ των πρωτεργατών της Χούντας, ο Στυλιανός Παττακός. Συγκεκριμένα μιλώντας τον Ιούνιο του 2013 στη εφημερίδα «Μάχη» τόνισε: «Η Βίκυ Μοσχολιού μας αγαπούσε πολύ και είχε συγγένεια με τον Ιωάννη Λαδά. Ήτο κουμπάροι. Κάθε χρόνο τραγουδούσε τον ύμνο της 21ης Απριλίου, τώρα λένε ότι δεν το τραγουδούσε. Πόσο μικρόψυχοι είναι! Ουδέποτε το έκρυψε και μετά το 1975 μας επισκεπτότανε και στη φυλακή. Ο Γρηγόρης Μπιθικώτσης, που τον παρουσιάζουνε σήμερα ότι είναι κομμουνιστής, ήτο φίλος του Γεωργίου Παπαδοπούλου και στην πρώτη επέτειο της 21ης Απριλίου το 1968 συμμετείχε ενεργά στις εκδηλώσεις. Ουδείς τους επίεσε να έρθουν με το ζόρι. Συμμετείχαν επειδή το θέλανε.

Λοιπόν, ο Γρηγόρης Μπιθικώτσης, ναι, είναι αλήθεια αυτό που λέτε, ότι είχε πικραθεί ο Μίκης μαζί του, τραγουδούσε τον ύμνο της Επαναστάσεως και σε κάθε εκδήλωση της 21ης Απριλίου τραγουδούσε όλα τα τραγούδια. Έστειλε επιστολή ο Μίκης προς τον Γρηγόρη. Θέλετε να σας πω τι έγινε; Ο λεβέντης Γρηγόρης Μπιθικώτσης, δεν έκατσε σπίτι του, ούτε έκανε τον άρρωστο, ούτε πήγε στο εξωτερικό να συναντήσει την Μελίνα, η οποία κατηγορούσε την Ελλάδα στους ξένους, έγραψε τον Μίκη Θεοδωράκη στα παλιά του τα παπούτσια και τραγούδησε κανονικά και λεβέντικα τον ύμνο της Επαναστάσεως της 21ης Απριλίου! Αυτός ήταν ο Γρηγόρης, ένας λεβέντης, μπράβο του».

Στη συγκεκριμένη συνέντευξη του, ο Παττακός δεν αναφέρει το όνομα του Γιώργου Κατσαρού. Υποστηρίζει πάντως πως πολλοί καλλιτέχνες που στήριζαν ενεργά την Χούντα την αποκήρυξαν μετά την πτώση της. Μάλιστα στέκεται ιδιαίτερα τον Γιώργος Ζαμπέτα τονίζοντας: «Ο αδελφικός φίλος του Παπαδόπουλου, ο Γιώργος Ζαμπέτας μας αγαπούσε πολύ και τραγουδούσε πάντα τον ύμνο της 21ης Απριλίου και έλεγε και το τραγούδι, ''Κυρά Γιώργαινα ο Γιώργος σου που πάει''. Όλοι ήταν μαζί μας. Με τη Μεταπολίτευση ήρθε και το ψέμα», υποστηρίζει. Αυτό βέβαια που δεν αναφέρει ο Παττακός είναι πως όσοι δεν δέχονται τις προσκλήσεις του καθεστώτος και δεν συμμετείχαν στην προπαγάνδα του δέχονταν επισκέψεις από την ΕΑΤ-ΕΣΑ και συχνά εξορίζονταν σε κάποιο ξερονήσι.

Μετά την Χούντα

Ο «ύμνος» και γενικότερα η αφοσίωση του στην Χούντα κατέστρεψε την καριέρα του Φώτη Δήμα (ΦΩΤΟ αριστερά). Ο τραγουδιστής είχε συνεργαστεί με κορυφαίους συνθέτες της εποχής όπως ο Χατζιδάκις και ο Κουγιουμτζής αλλά αποσύρθηκε και ουσιαστικά εξαφανίστηκε καλλιτεχνικά μετά την πτώση τη δικτατορίας. Σύμφωνε με τον γιο του ήταν υπερήφανος για τις επιλογές του και παρέμεινε υμνητής της Χούντας. «Ναι είχε τραγουδήσει τον ύμνο της 21ης Απριλίου και δεν το μετάνιωσε ποτέ! Γι’ αυτό παράτησε και το τραγούδι, διότι υπερασπίστηκε τις επιλογές του!! Όμως το μεγάλο του παράπονο είναι ότι στον ύμνο συμμετείχε και ο κύριος Κατσαρός αλλά μούγκα όλοι γι’ αυτόν» ανέφερε σε σχόλιο του στο διαδίκτυο.

Ο Γιώργος Οικονομίδης (ΦΩΤΟ δεξιά) εξαφανίστηκε μετά την πτώση της Χούντας καθώς η συνεργασία του με το καθεστώς ήταν μόνιμη. Αντίθετα με την περίπτωση του Δήμα η οικογένεια του Οικονομίδη υποστηρίζει ότι πιέστηκε να κάνει ό,τι έκανε και βοήθησε πολλούς ανθρώπους που κυνηγούσε η Χούντα. Συγκεκριμένα η κόρη του Μαριαλλένα σε συνέντευξη που είχε παραχωρήσει υποστήριξε για τις σχέσεις του πατέρα της με τους δικτάτορες: «Eίναι λάθος. Η οικογένειά μου ήταν αριστερή. Ο πατέρας μου βοηθούσε οικονομικά το ΚΚΕ, χωρίς βέβαια να το γνωστοποιεί. Επί Χούντας στο σπίτι μας κρύβαμε τρεις αριστερούς, τον αγαπημένο αδελφό του πατέρα μου τον Νίκο Οικονομίδη, που πέρασε μια ζωή στη Μακρόνησο και τη Γυάρο, τον Γιώργο Σιδέρη και τον Τάκη Αδάμο που αργότερα έγινε ευρωβουλευτής του ΚΚΕ. Εγώ ήμουν τότε 10 ετών και με δασκάλευαν πώς να μιλάω για να μην αποκαλύψω τους ανθρώπους που κρύβαμε. Ο Γιώργος Οικονομίδης αναγκάστηκε να κάνει την «Ολυμπιάδα» στο Καλλιμάρμαρο για να προστατεύσει τους ανθρώπους του. Τον πίεσαν να γράψει τον «ύμνο». Ναι, μας κατηγόρησαν κάποιοι, και ας είχε περάσει από την «Ολυμπιάδα» όλο το ελληνικό τραγούδι, χωρίς κανείς να απευθύνει κάποια μομφή σε οποιονδήποτε. Όταν αργότερα τα έλεγαν αυτά για τον πατέρα μου, θύμωνα. Του έλεγα «γιατί δεν βγαίνεις τους ξεμπροστιάσεις;» Στην «Ολυμπιάδα» ήρθανε συγκροτήματα από την Ρωσία και την Αμερική. Ήταν χουντικοί κι αυτοί; Όμως ο Οικονομίδης δεν ήθελε να απαντήσει, δεν ήθελε να συγκρουστεί. Είχε πικραθεί πολύ από την ιστορία. Μα, να τον κατηγορούν εκείνον, ενώ ήξεραν ότι έπρεπε να προστατεύσει τον αδελφό του; Οι άλλοι άραγε τι δικαιολογία είχαν που έκαναν δουλειές στη Χούντα; Ο Οικονομίδης ούτε εκατομμύρια πήρε, ούτε είχε χαρά να δουλεύει με αυτούς. Ήθελε απλώς να προστατεύσει τον αδελφό του».

Οι σχέσεις καλλιτεχνών και τα οφέλη που αποκόμισαν την περίοδο της επταετίας είναι ένα ακόμα σκοτεινό κεφάλαιο στην ιστορία της Χούντας. Ο «ύμνος» αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα.

Είναι γνωστό ότι αρκετοί καλλιτέχνες υπήρξαν οπαδοί και υμνητές του καθεστώτος. Άλλοι απλά «μαγεύτηκαν» από τα εκατομμύρια που επενδυόταν στα «θεάματα» και επέλεξαν το δρόμο της βολικής σιωπής.  Στην πλειονότητα τους όμως ήταν άνθρωποι που απέναντι σε ένα δικτατορικό καθεστώς, που εξόριζε, φυλάκιζε και βασάνιζε κατά το δοκούν, δεν είχαν το ψυχικό σθένος να πουν «όχι» και υπέκυψαν στις κάθε είδους πιέσεις. Κάπως έτσι άλλωστε η δικτατορία πέτυχε τη λαϊκή ανοχή και άντεξε επτά ολόκληρα χρόνια.

Χαρακτηριστική είναι η δήλωση του Κώστα Βουτσά που για μια φωτογραφία του με τον δικτάτορα Παπαδόπουλο από κάποια εκδήλωση είχε τονίσει: "Τι θα έκανα, δεν θα πήγαινα με τη γυναίκα; Φοβόμαστε πολύ τότε. Η συγκεκριμένη φωτογραφία τραβήχτηκε σε κάποια πασχαλινή εκδήλωση στην οποία με είχαν καλέσει. Δεν μπορούσα όπως και πολλοί άλλοι να κάνω διαφορετικά, παρά να αποδεχτώ την πρόσκληση. Τον Παράβα για παράδειγμα τον είχαν καλέσει ήδη δύο φορές και την επόμενη τον έστειλαν εξορία».