Κι έτσι μαζί με τους εφτά... κατηφοράμε

Αναρτήθηκε από

Ένα κορίτσι, ένα καράβι και ένα ποίημα που μελοποιήθηκε και νίκησε το χρόνο. Το s/s Cyrenia και οι επτά νάνοι του Καββαδία και του Θάνου Μικρούτσικου. To κομμάτι που σημάδεψε την καριέρα του συνθέτη


Όταν ο Θάνος Μικρούτσικος καθόταν στο πιάνο του για να ερμηνεύσει τους Επτά Νάνους στο s/s Cyrenia ξεκινούσε ένα είδος μουσικής μυσταγωγίας. Από την σπαρακτική-τεράστια εισαγωγή έως το "Επτά σε παίρνει αριστερά", από τις αλλαγές του ρυθμού, τα ξεσπάσματα μέχρι τον συγκλονιστικό επίλογο με το "Μάνα θα πάω στα καράβια". Ο στίχος ανήκε στον ποιητή της θάλασσας Νίκο Καββαδία όμως το τραγούδι αποτελούσε πλέον κομμάτι της ψυχής του Θάνου Μικρούτσικου. Μέσα από το πιάνο του είχε ταξιδέψει με το s/s Cyrenia, είχε γνωρίσει του επτά νάνους και είχε νιώσει την αντίφαση του ναυτικού που δεν ζει χωρίς τα ταξίδια αλλά πάντα ονειρεύεται τη στεριά.

Αυτή είναι η ιστορία των Επτά Νάνων στο S-S Cyrenia, του ποιήματος που μελοποιήθηκε από τον Θάνο Μικρούτσικο και θα αποτελεί για πάντα σημείο αναφοράς στην καριέρα του συνθέτη που στις 28 Δεκεμβρίου 2019... κατηφόρισε.

Μπορώ ποτέ να σου χαλάσω το χατίρι;

"Πες το παραξενιά, πες το μοίρα, μου ’λαχε να ζήσω τα όσα έζησα και να τα κάμω ποίηση. Αν δεν τα ’χα ζήσει και τα έγραφα παρ’ όλα αυτά, τότε ίσως να ’μουνα μεγάλος ποιητής" έχει πει ο ίδιος ο Καββαδίας. Οι "Επτά Νάνοι" όμως δεν ήταν αποτέλεσμα μόνο των εμπειριών του αλλά και της αγάπης του για την ανιψιά του Έλγκα. "Από τον καιρό που ήταν πολύ μικρή η Έλγκα, του ζητούσε να της γράψει ένα τραγούδι για τους νάνους της. Ήταν μυθικά πρόσωπα στη ζωή της. Ζωγραφιές, κούκλες, βιβλία, μια μπάντα κεντημένη με τους εφτά στον τοίχο του κρεβατιού της. Φτιάξε μου ένα τραγούδι για τα νανάκια μου, του έλεγε. Τέλος, της το ‘φτιαξε, όταν είχε πια μεγαλώσει" αποκαλύπτει η αδελφή του ποιητή, Τζένια Καββαδία. Άλλωστε ο ίδιος αναρωτιέται σε έναν από τους στίχους του: Μπορώ ποτέ να σου χαλάσω το χατίρι;

Στο βιβλίο του «Νίκος Καββαδίας – Ο αρμενιστής ποιητής» ο Μιχάλης Γελασάκης τονίζει πως οι νάνοι είναι οι εφτά νυχτοπερπατητές (Nightwalkers) από το μυθιστόρημα Quentin Durward του Walter Scott και δεν έχουν καμία σχέση με το παραμύθι της Χιονάτης όπως πιστεύουν πολλοί. Το πιθανότερο σενάριο είναι ότι τα ονόματα τα επέλεξε ο ίδιος ο ποιητής και δεν "αντιστοιχούν" σε υπαρκτά πρόσωπα.

Το καράβι

Το πλοίο στο οποίο αναφέρεται το ποίημα-τραγούδι είναι το ατμόπλοιο (steam/ship) υπερωκεάνιο s/s Cyrenia. Η καθέλκυση του έγινε τo Δεκέμβριο του 1911 και το αρχικό του όνομα ήταν TSS Maunganui. Ανήκε σε εταιρία με έδρα τη Νέα Ζηλανδία και μετέφερε αλληλογραφία και πακέτα από το Σίδνεϊ στο Σαν Φρανσίσκο. Στους δύο Παγκόσμιους Πολέμους χρησιμοποιήθηκε για τη μεταφορά στρατευμάτων. Το 1948 πουλήθηκε σε εταιρία με έδρα τον Πειραιά και μετονομάστηκε σε s/s Cyrenia. Από την επόμενη χρονιά ξεκίνησε τα ταξίδια του στην Αυστραλία μεταφέροντας μετανάστες. Το δρομολόγιο του ξεκινούσε από τη Γένοβα, περνούσε από τον Πειραιά και κατέληγε στην Ωκεανία στα λιμάνια του Φριμάντλ, της Μελβούνης και του Σίδνεϊ. Απενεργοποιήθηκε το 1957 και διαλύθηκε στη Σαβόνα της Ιταλίας.

Ως ασυρματιστής ο Καββαδίας έκανε μερικά ταξίδια με το «Κυρήνεια» και, όπως το συνήθιζε, χρησιμοποίησε κάποιες από τις εμπειρίες του εκεί για να γράψει το ποίημα. Το ταξίδι μέχρι την Αυστραλία διαρκούσε ένα μήνα και στο διάστημα αυτό ο ποιητής είχε την ευκαιρία να γνωρίσει πολλούς ανθρώπους και να βιώσει διάφορες καταστάσεις. Έγραψε τους "Επτά Νάνους" το 1951 στην πρωτεύουσα της Σρι Λάνκα,  Κολόμπο και αρχικά ήθελε να ονομάσει το ποίημα "Έξοδος". Τελικά εκδόθηκε στην ποιητική συλλογή Τραβέρσο που κυκλοφόρησε μετά το θάνατό του Νίκου Καββαδία από τις εκδόσεις Κέδρος (1975).

Το έκανε δικό του

Ο Θάνος Μικρούτσικος αγαπούσε το έργο του Καββαδία και το 1979 μελοποίησε πολλά από τα ποιήματα του παρουσιάζοντας τα στον δίσκο "Σταυρό του Νότου", έναν από τους κορυφαίους δίσκους στην ιστορία της ελληνικής μουσικής. Το 1986 συνεργάστηκε με την Χαρούλα Αλεξίου στον δίσκο "Η αγάπη είναι ζάλη" (ΕΜΙ). Ένα από τα κομμάτια του ήταν και οι "Εφτά νάνοι στο s/s Cyrenia". Παρότι η πρώτη του εκτέλεση έγινε από μια κορυφαία ερμηνεύτρια το τραγούδι έγινε σύντομα "κτήμα" του Θάνου Μικρούτσικου. Ηχογραφημένο με τη δική του φωνή κυκλοφόρησε το 1990 στο δίσκο "Για πιάνο και φωνή" (ΕΜΙ) της Δήμητρας Γαλάνη.

Γρήγορα αποτέλεσε σημείο αναφοράς στις live εμφανίσεις του συνθέτη. Το παρουσίαζε με μια τεράστια εισαγωγή στο πιάνο και το τραγουδούσε σε έκσταση. Χαρακτηριστικό του πόσο προσωπικό το ένιωθε είναι ότι είχε αλλάξει το όνομα στον στίχο "Ρουθ δεν μιλάς, γιατί τρεκλίζουμε οι διακόσιοι;" και έθετε το ερώτημα στην Κωνσταντίνα που είναι η κόρη του. Μέσα στην πορεία των ετών πολλοί καλλιτέχνες ερμήνευσαν τους "Επτά Νάνους" αλλά στη συνείδηση του κόσμου ήταν πάντα το τραγούδι του Θάνου Μικρούτσικου.


"Το πιάνο στους Επτά Νάνους είναι η συνέχεια του κορμιού μου"

Μιλώντας ο ίδιος για το κομμάτι θα πει: «Μικρούτσικος χωρίς Επτά Νάνους είναι καφές χωρίς τσιγάρο. Είναι το τραγούδι της ζωής μου. Κρίνοντας από τις εκατοντάδες φορές που το έχω παίξει, δεν είναι μόνο το αποθεωτικό του τέλους, είναι ο τρόπος που παρακολουθεί ο κόσμος εν σιωπή, είτε βρίσκεται σε ανοικτό χώρο, είτε σε ένα οποιοδήποτε θέατρο. Άρα κάτι συμβαίνει με εμένα. Και κατέληξα ότι φαίνεται πως το πιάνο στους Επτά Νάνους είναι η συνέχεια του κορμιού μου και την ώρα που βυθίζομαι να παίξω τις πρώτες νότες του αυτοσχεδιασμού και ξεχνάω -στο εγγυώμαι- πού βρίσκομαι και τον κόσμο κάτω, μάλλον ίπταμαι, απογειώνομαι, χάνομαι από την αίθουσα και ο κόσμος παρακολουθεί τι; Το ολόγραμμά μου; Το ολόγραμμα του πιάνου; Πάντως ούτε το πιάνο, ούτε εγώ είμαι εκεί. Αλλά επειδή ο καλλιτέχνης είναι φιλόδοξο ον, επιστρέφω για το χειροκρότημα!».


Οι Επτά Νάνοι στο s/s Cyrenia

Εφτά σε παίρνει αριστερά, μην το ζορίζεις.
Μάτσο χωράνε σε μια κούφιαν απαλάμη.
Θυμίζεις κάμαρες κλειστές, στεριά μυρίζεις.
Ο πιο μικρός αχολογάει μ' ένα καλάμι.

Γυαλίζει ο Σημ της μηχανής τα δυο ποδάρια.
Ο Ρεκ λαδώνει στην ανάγκη το τιμόνι.
Μ' ένα φτερό ξορκίζει ο Γκόμπυ τη μαλάρια
κι ο στραβοκάνης ο Χαράμ πίτες ζυμώνει.

Απ' το ποδόσταμο πηδάνε ως τη γαλέτα.
Μπορώ ποτέ να σου χαλάσω το χατήρι;
Κόρη ξανθή και γαλανή που όλο εμελέτα
ποιος ρήγα γιος θε να την πιει σ' ένα ποτήρι.

Ραμάν αλλήθωρε, τρελέ, που λύνεις μάγια,
κατάφερε το σταυρωτό του νότου αστέρι
σωρός να πέσει να σκορπίσει στα σπιράγια,
και πες του κάτω από ένα δέντρο να με φέρει.

Ο Τοτ, του λείπει το ένα χέρι μα όλο γνέθει,
τούτο το απίθανο σινάφι να βρακώσει.
Εσθήρ, ποια βιβλική σκορπάς περνώντας μέθη;
Ρούθ (Kωνσταντίνα), δε μιλάς; Γιατί τρεκλίζουμε οι διακόσιοι;

Κουφός ο Σάλαχ το κατάστρωμα σαρώνει.
Μ' ένα ξυστρι καθάρισέ με απ' τη μοράβια.
Μα είναι κάτι πιο βαθύ που με λερώνει.
Γιέ μου πού πας; Μάνα, θα πάω στα καράβια.

Κι έτσι μαζί με τους εφτά κατηφοράμε.
Με τη βροχή, με τον καιρό που μας ορίζει.
Τα μάτια σου ζούνε μια θάλασσα, θυμάμαι...
Ο πιο στερνός μ' έναν αυλό με νανουρίζει.

Κουφός ο Σάλαχ το κατάστρωμα σαρώνει.
Μ' ένα ξυστρι καθάρισέ με απ' τη μοράβια.
Μα είναι κάτι πιο βαθύ που με λερώνει.
Γιέ μου πού πας; Μάνα, θα πάω στα καράβια.

Γλωσσάρι

Όπως σε όλα τα ποιήματα του έτσι και στους "Επτά Νάνους" ο Νίκος Καββαδίας χρησιμοποιεί πολλούς ναυτικούς όρους. Στη δεύτερη στροφή αναφέρεται στα ποδάρια της μηχανής που είναι οι βάσεις της. Στην τρίτη μιλάει για το ποδόσταμο που είναι δομικά δοκάρια στην πρύμνη και την πλώρη. Η γαλέτα (πέραν από το είδος παξιμαδιού) είναι και ο ξύλινος δίσκος στην κορφή των καταρτιών και του ιστού της σημαίας. Στην τέταρτη στροφή μιλάει για τα σπιράγια που είναι οι φεγγίτες των πλοίων ενώ στο επόμενο ζητάει να τον καθαρίσουν από το μοράβια. Πρόκειται για το χρώμα εξαιρετικής αντοχής που χρησιμοποιείται για τη βαφή των υφάλων του πλοίου. Συνήθως πρόκειται για βαθύ κόκκινο.