Ο τελευταίος σοβιετικός ηγέτης μιλάει τριάντα χρόνια μετά
την Πτώση. Γιατί δεν επενέβησαν, τι οδήγησε τη Σοβιετική Ένωση στην κατάρρευση
και τελικά σήμερα ζούμε σε έναν καλύτερο κόσμο;
Τριάντα χρόνια συμπληρώνονται σήμερα από την κατάρρευση του
Τείχους του Βερολίνου που ουσιαστικά σηματοδότησε και το τέλος μιας ολόκληρης
εποχής. Το πρόσωπο εκείνης της περιόδου ήταν ο τελευταίος ηγέτης της Σοβιετικής
Ένωσης, ο Μιχαήλ Γκορμπατσόφ. Οι αλλαγές που επιχείρησε να κάνει στο εσωτερικό
της Ένωσης αλλά στην εξωτερική της πολιτική οδήγησαν σε κοσμοϊστορικά γεγονότα
Στα 88 του πλέον ο Γκορμπατσόφ ζει σε ένα προάστιο της Μόσχας και μιλώντας στο
γερμανικό περιοδικό Spiegel αναφέρθηκε στην πτώση του Τείχους, στην περεστρόικα και τη
διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης.
"Τριάντα χρόνια μετά η άποψη μου για την ενότητα της Γερμανίας είναι ίδια με τότε. Η επανένωση ήταν ένα από τα σημαντικότερα πράγματα που έκανα ποτέ. Είχε τεράστιο αντίκτυπο στις ζωές πολλών ανθρώπων. Χαίρομαι πολύ για αυτή την ημέρα και θαυμάζω κάθε άτομο που ενεπλάκη" λέει ο Γκορμπατσόφ που σε ερώτηση αν η πτώση του Τείχους τον εξέπληξε αναφέρει:
"Παρακολουθούσαμε πολύ στενά τα γεγονότα στη Λαϊκή
Δημοκρατία της Γερμανίας. Η απαίτηση για αλλαγή ήταν πανταχού παρούσα. Νωρίς
τον Οκτώβριο του 1989, κατά τη διάρκεια για τα 40 χρόνια από την ίδρυση της
Λαϊκής Δημοκρατίας, είδα τα νεαρά μέλη του κόμματος να παρελαύνουν και να
εκφράζουν την συμπάθεια για την περεστρόικα. Φώναζαν: Γκορμπατσόφ, βοήθησε μας.
Αυθόρμητες διαδηλώσεις γίνονταν στις μεγάλες πόλεις της χώρας, κάθε μέρα πιο
μαζικές. Τα πανό που έλεγαν "είμαστε ένας λαός" γίνονταν περισσότερα.
Στις 18 Οκτωβρίου ο Έρικ Χόνεκερ άφησε τη θέση του και αντικαταστάθηκε από τον
Έγκον Κρεντζ. Ήταν όμως πολύ αργά για μεταρρυθμίσεις. Σε μια συνάντηση του
πολιτμπιρό στις 3 Νοέμβριου, μια εβδομάδα πριν την Πτώση ο πρόεδρος της
Επιτροπής Ασφαλείας μας είπε: Αύριο 500.000 άνθρωποι θα βγουν στους δρόμου του
Βερολίνου και άλλων πόλεων.
Κανείς δεν αμφέβαλε ότι οι Γερμανοί είχαν το δικαίωμα να
επιλέξουν την μοίρα τους. Όμως τα συμφέροντα γειτονικών χωρών αλλά και τις
παγκόσμιας κοινότητας έπρεπε να ληφθούν υπ' όψιν. Η κύρια ευθύνη μου ήταν να
αποκλείσω το ενδεχόμενο βίας. Διαπραγματευτήκαμε έντονα με τον Χέλμουτ Κολ, τον
Κρεντζ, τους Αμερικάνους και τους κορυφαίους Ευρωπαίους ηγέτες. Έπρεπε να
εμποδίσουμε την αναβίωση του Ψυχρού Πολέμου μέσω της λαχτάρας των Γερμανών για
επανένωση".
"Οι στρατιώτες
υπάκουσαν στις εντολές να μην επέμβουν"
Ο Γκορμπατσόφ ρωτήθηκε αν οι στρατιωτικοί ηγέτες της
Ανατολικής ή ο πρέσβης της Σοβιετικής Ένωσης ζήτησαν στρατιωτική επέμβαση.
"Επικοινωνούσαμε με την πολιτική ηγεσία της χώρας αλλά ποτέ δεν είχα
απευθείας επαφές με τους στρατιωτικούς. Η δουλειά του πρέσβη μας ήταν να μας ενημερώνει
με τη μεγαλύτερη δυνατή ακρίβεια για τα όσα συμβαίνουν στην χώρα και όχι να
έχει αξιώσεις. Μετά την Πτώση δεν γνωρίζω να υπήρξε κάποιο αίτημα. Δεν αποκλείω
ότι την πιθανότητα κάποιοι ανεύθυνοι άνθρωποι ή κάποιες περιθωριακές ομάδες να
συζήτησαν μια τέτοια γελοία ιδέα. Το να προσπαθείς με αυτό τον τρόπο να
εμποδίσεις μια τέτοια ιστορική διαδικασία είναι σαν να προσπαθείς να
σταματήσεις ένα τρένο ξαπλώνοντας στις γραμμές. Με ρωτάτε αν μου ζητήθηκε να
κλείσω τα σύνορα και να αναπτύξω στρατό. Ποιά σύνορα έπρεπε να κλείσουν; Που
έπρεπε να πάνε οι στρατιώτες; Υπήρχαν 380.000 Σοβιετικοί στρατιώτες εκείνη την
περίοδο στην Ανατολική Γερμανία. Υπάκουσαν στις εντολές να μην επέμβουν".
Το επόμενο ερώτημα αφορούσε το γιατί η Σοβιετική Ένωση
επέτρεψε την κατάρρευση της Ανατολική Γερμανίας. Γιατί δεν έδειξε τη σιδηρά
πυγμή που είχε δείξει στις Βαλτικές Δημοκρατίες όπου διαδηλώσεις κατεστάλησαν
με τη βία.
"Μετά την πτώση του καθεστώτος του Χίτλερ
αντιμετωπίζαμε τη Δυτική Γερμανία σαν μια χώρα που είχε μπει στο μονοπάτι προς
τη Δημοκρατία. Τριάντα χρόνια πριν εκλαμβάναμε την επανένωση όπως και σήμερα.
Ήταν η ολοκλήρωσε μιας επιθυμίας ετών της Ανατολικής και της Δυτικής Γερμανίας.
Από τα γράμματα που μου στέλνουν μπορώ να πω ότι ο κόσμος είναι ακόμα ευγνώμων
για την στήριξη μας. Με κατηγορείτε για την αιματοχυσία στη Λετονία και τη
Λιθουανία. Ως Πρόεδρος φυσικά και ήμουν υπεύθυνος για όλα όσα συνέβησαν εκεί.
Αν όμως μελετήσετε τα έγγραφα της εποχής θα δείτε ότι πάντα προσπαθούσα να λύσω
πολιτικά τις διαμάχες" τονίζει.
"Πιστεύετε ότι ένα
τείχος ήταν το μοντέλο μας για το μέλλον;"
Με την άνοδο του στην ηγεσία της Σοβιετικής Ένωσης ο
Γκορμπατσόφ έστειλε μήνυμα στις χώρα του Ανατολικού Μπλοκ ότι μπορούν να
λειτουργούν ανεξάρτητα από τη Μόσχα. Ο Γκορμπατσόφ ρωτήθηκε αν υποψιαζόταν πως
τελικά το Τείχος μεταξύ Ανατολής και Δύσης τελικά θα έπεφτε.
"Αλήθεια πιστεύετε ότι ήταν για εμάς το ιδανικό σενάριο
η ύπαρξη ενός τείχους που θα χωρίζει Ανατολή και Δύση; Ότι ήταν το μοντέλο μας
το μέλλον;
Δημιουργήσαμε την περεστρόικα για να βγάλουμε την χώρα από
ένα αδιέξοδο. Ώστε το κράτος και η οικονομία να ανθίσουν. Χρειαζόμασταν
καλύτερες σχέσεις, όχι μόνο με τους γείτονες μας αλλά με όλο τον κόσμο. Δεν
χρειαζόμασταν τον Σιδηρούν Παραπέτασμα. Θέλαμε να ξεφορτωθούμε το τείχος της
έλλειψης εμπιστοσύνης ανάμεσα σε Ανατολή και Δύση και κάθε άλλο τείχος μεταξύ
κρατών, κοινωνικών ομάδων και ατόμων" λέει ο Γκορμπατσόφ.
"Έχετε μελετήσει την Μαρξιστική-Λενινιστική ιδεολογία.
Πώς προέκυψε και παλέψατε για το δικαίωμα των εθνών στην αυτοδιάθεση; Πώς απ'
όλους τους ανθρώπους ένας Μαρξιστής επέτρεψε την πτώση του Τείχους του
Βερολίνου" ρωτά το γερμανικό περιοδικό με τον Γκορμπατσόφ, φανερά
ενοχλημένο, να τονίζει: "Βλέπω ότι έχετε ξεχάσει τι έγραψε ο Μαρξ και ο
Ένγκελς ή ίσως δεν τα έχετε διαβάσει ποτέ. Ορίστε λοιπόν μια διάσημη φράση: Ένα
έθνος δεν μπορεί να είναι ελεύθερο όταν την ίδια ώρα συνεχίζει να καταπιέζει
άλλα έθνη. Το 1914 ο Λενι έγραψε ένα βιβλίο που λεγόταν: "Το Δικαίωμα των
Εθνών στην Αυτοδιάθεση". Μετά την Οκτωβριανή Επανάσταση συγκρούστηκε με
τον Στάλιν για αυτό το θέμα. Η σταλινική Σοβιετική Ένωση ήταν τελικά ένα
συμπαγές αυστηρά συγκεντρωτικό κράτος. Οι σύμμαχοι μας, οι χώρες της Ανατολικής
Ευρώπης βρίσκονταν υπό την αυστηρή επιτήρηση της Μόσχας. Στα χρόνια της
περεστρόικα εγκαταλείψαμε το δόγμα της περιορισμένης κυριαρχίας. Αυτό που έλεγα
στους ηγέτες των άλλων χωρών ήταν ότι είναι ανεξάρτητοι στις αποφάσεις τους,
πολλοί μάλιστα δεν με πίστευαν στην αρχή. Κάναμε όμως τις λέξεις, έργα. Γι'
αυτό δεν επεμβήκαμε στην επανένωση της Γερμανίας".
"Ήταν αδύνατο να
συνεχίσουμε να ζούμε όπως πριν"
Για το αν μετάνιωσε για τις αποφάσεις του ο τελευταίος
σοβιετικός ηγέτης δηλώνει: "Γιατί δεν με ρωτάτε απλά αν μετάνιωσα για την
περεστρόικα; Όχι δεν μετάνιωσα. Ήταν αδύνατο να συνεχίσουμε να ζούμε όπως πριν. Ένα
ουσιώδες κομμάτι της περεστρόικα ήταν αυτό το νέο είδος σκέψης στην εξωτερική
πολιτική. Συμπεριελάμβανε παγκόσμιες αξίες όπως ο πυρηνικός αφοπλισμός και η οι
ελεύθερος εκλογές. Δεν μπορούσαμε να στερήσουμε από τις άλλες χώρες τα
δικαιώματα και τις ελευθερίες που είχαμε δώσει στον δικό μας λαό.
Όταν ξεκινήσαμε την περεστρόικα γνωρίζαμε ότι παίρνουμε ένα
ρίσκο. Αλλά σύσσωμη η ηγεσία της Ένωσης συμφωνούσε ότι οι αλλαγές είναι
αναγκαίες. Η ευθύνη για το τέλος της περεστρόικα και την κατάρρευση της
Σοβιετικής Ένωσης βρίσκεται στα χέρια αυτών που οργάνωσαν το πραξικόπημα του
Αυγούστου του 1991 και εκμεταλλεύτηκαν στη συνέχεια την αποδυνάμωση της θέσης
του προέδρου της Ένωσης"
Όσο για το αν ο κόσμος σήμερα είναι ένα καλύτερο μέρος από
αυτόν της περιόδους του Ψυχρού Πολέμου ο Γκορμπατσόφ τονίζει: "Δεν νιώθω
καμία νοσταλγία όταν μιλάμε για τον Ψυχρό Πόλεμο. Και δεν εύχομαι να
επιστρέψουμε εκείνοι οι καιροί. Πρέπει όμως να ομολογήσουμε ότι μετά το τέλος
του Ψυχρού Πολέμου οι ηγέτες απέτυχαν να δημιουργήσουν μια μοντέρνα, ασφαλή
δομή, ειδικά στην Ευρώπη. Ως αποτέλεσμα νέες διαχωριστικές γραμμές
δημιουργήθηκαν και η διεύρυνση του ΝΑΤΟ έφτασε αυτές της γραμμές μέχρι τα
σύνορα της Ρωσίας. Αν κάποιος επαναλαμβάνει σε μόνιμη βάση τις ίδιες απαιτήσεις
τίποτα καλό δεν μπορεί να βγει. Υπάρχουν σημάδια ότι τόσο η Δύση όσο και η
Ρωσία συνειδητοποιούν ότι πρέπει να ενεργοποιηθούν δίαυλοι επικοινωνίας. Η
ρητορική σταδιακά αλλάζει και ίσως αυτό να είναι ένα πρώτο βήμα. Φυσικά
βρισκόμαστε πολύ μακριά από το σημείο να αποκατασταθεί η εμπιστοσύνη. Είμαι
πεπεισμένος ότι πρέπει να ξεκινήσουμε από τον πυρηνικό αφοπλισμό. Πρόσφατα
ζήτησα από τις πυρηνικές δυνάμεις να κάνουν μια κοινή δήλωση κατά του πυρηνικού
πολέμου. Οι διαπραγματεύσεις μεταξύ ΗΠΑ και Ρωσία πρέπει να αρχίσουν εκ νέου
και να υπάρξουν επαφές και με τα άλλα κράτη που διαθέτουν πυρηνικά".
Τέλος αναφερόμενος στην κατάσταση στη Ρωσία τόνισε:
"Δεν πιστεύω ότι η κατάσταση είναι τόσο δραματική όσο την περιγράφουν. Οι
άνθρωποι ξέρουν να εκτιμούν την πρόοδο μου έχει γίνει στη χώρα. Τώρα
αντιμετωπίζουμε μια νέα πρόκληση, την παγκοσμιοποίηση. Είναι σημαντικοί οι
Γερμανοί και οι πολιτικοί τους να καταλάβουν τους Ρώσους. Η Ρωσία πέρασε από
απολυταρχία, υποδούλωση και το σταλινικό καθεστώς. Είναι δύσκολη η ιστορία της.
Στη δεκαετία του 1980 μπήκαμε στο μονοπάτι των μεταρρυθμίσεων. Υπήρξαν λάθη και αποτυχίες. Μπορούμε να συζητήσουμε για το πόσο
μακριά έχουμε φτάσει στη διαδρομή για την πραγματική δημοκρατία αλλά δεν
πρόκειται να μετακυλήσουμε σε ένα απολυταρχικό σύστημα. Σήμερα πρέπει να προχωρήσουμε
χρησιμοποιώντας ως βάση τα όσα έχουμε πετύχει. Και πρέπει να το κάνουμε με τον
πνεύμα της συμφωνίας που υπογράψαμε κατά την επανένωση της Γερμανίας".