Η άνοδος και η πτώση του Έβο Μοράλες

 

Το παιδί του λαού, o αγρότης που έγινε πρόεδρος. Πώς ο Έβο Μοράλες έφτασε να φύγει κυνηγημένος από την χώρα που λατρεύτηκε. Τι λένε οι υπερασπιστές του αλλά και τι του καταλογίζουν όσοι ζητούσαν επί μήνες την αποχώρηση του

Το 2005 μια πραγματική αλλαγή ήρθε στην Βολιβία. Ύστερα από δεκαετίες με κυβερνήσεις υποκινούμενες από τις ΗΠΑ, οι κάτοικοι της Βολιβίας ανέδειξαν για πρώτη φορά πρόεδρο της χώρας έναν άνθρωπο που ήταν ένας από αυτούς, ιθαγενής και καλλιεργητής του φυτού της κόκας. Ο Έβο Μοράλες ήταν η ελπίδα που όλοι οι Βολιβιανοί – εκτός από την πλούσια ελίτ- περίμεναν για χρόνια και αυτός δεν τους απογοήτευσε. Ως τώρα...

Ύστερα από εβδομάδες κινητοποιήσεων και μαζικών διαδηλώσεων ο Έβο Μοράλες όχι μόνο αναγκάστηκε να παραιτηθεί, αλλά έφυγε… νύχτα αναζητώντας άσυλο στο Μεξικό και αφήνοντας πίσω του μια χώρα που μοιάζει να βρίσκεται στο χείλος του γκρεμού καθώς κανείς δεν ξέρει τι θα ακολουθήσει. Για να φτάσουμε όμως στη στιγμή που ο Μοράλες μπήκε στο στρατιωτικό αεροπλάνο και άφησε την πατρίδα του προηγήθηκε μια μακρά πορεία με λανθασμένες αποφάσεις που τον οδήγησαν να χάσει το λαϊκό έρεισμα και να γίνει ευάλωτος στα χτυπήματα των αντιπάλων του. 

Ο "δικός μας Έβο"

Ο Έβο Μοράλες γεννήθηκε σε ένα μικρό χωριό της επαρχιακής Βολιβίας σε μια οικογένεια με επτά αδέρφια από τα οποία όμως επιβίωσαν μόνο αυτός και άλλα δύο. Η οικογένειά του άνηκε στην φυλή των Αγιαμάρα, την πολυπληθέστερη φυλή ιθαγενών της Βολιβίας, και ο ίδιος μεγάλωσε μιλώντας τη γλώσσα τους και βοηθώντας τους αγρότες γονείς του στις φυτείες κόκας και με τα ζώα τους. Μεγαλώνοντας και για να ολοκληρώσει τις σπουδές του δούλευε σαν κατασκευαστής τούβλων, φούρναρης, εργάτης με μεροκάματο όπου έβρισκε, ενώ έπαιζε τρομπέτα σε μια εθνική μπάντα. Τελικά, επέστρεψε στο σπίτι της οικογένειάς του και συνέχισε τη δουλειά του πατέρα του στα κτήματα, ενώ σύντομα απέκτησε συνδικαλιστική δράση. Ο δρόμος προς την πολιτική ήταν πλέον ανοιχτός.

Το 2003 ξέσπασε στη χώρα ο «Πόλεμος του Πετρελαίου», όταν ο αμερικανοτραφής πρόεδρος Σάντσεζ ντε Λοζάδα, ο οποίος μιλούσε ισπανικά με αμερικανική προφορά, προσπάθησε να προχωρήσει στην ιδιωτικοποίηση των πηγών του πετρελαίου και την πώλησή του στην αγορά των ΗΠΑ σε τιμές μικρότερες από αυτές της αγοράς. Οι Βολιβιανοί που ζούσαν δίπλα στις πηγές του πετρελαίου, αλλά αγόραζαν τον «μαύρο χρυσό» με τη μεζούρα, ξεχύθηκαν στους δρόμους και ξέσπασαν δεκάδες συγκρούσεις που άφησαν πίσω τους 80 νεκρούς. Όταν το 2005 η χώρα οδηγήθηκε σε εκλογές η νίκη του Μοράλες, ο οποίος ήταν πλέον επικεφαλής του λαϊκού κόμματος MAS (Movement for Socialism), ήταν πλέον αδιαμφισβήτητη λαμβάνοντας ποσοστό 53.7%. Ο Μοράλες πέτυχε την πιο σημαντική ίσως δημοκρατική νίκη στη Βολιβία και έγινε ο πρώτος ιθαγενής πρόεδρος σε μια χώρα που οι ιθαγενείς αποτελούν το μεγαλύτερο ποσοστό της, πάνω από 60%, αλλά δεν είχαν ποτέ κανέναν να τους εκπροσωπήσει. Υποσχέθηκε ελευθερία και  καλύτερη ποιότητα ζωής για τη μεσαία και την πιο φτωχή τάξη και κράτησε την υπόσχεσή του σε ένα μεγάλο βαθμό.

Μια μέρα πριν ορκιστεί πρόεδρος της χώρας, ο Μοράλες φορώντας την ενδυμασία των ιθαγενών ιερέων βρέθηκε στον αρχαίο ναό Tiwanaku απ’ όπου ορκίστηκε στους Βολιβιανούς να ανατρέψει στις διακρίσεις των 500 ετών της αποικιοκρατίας. Από τη στιγμή που έγινε πρόεδρος δεν ήταν πια περίεργο και σπάνιο οι ιθαγενείς να λαμβάνουν υψηλές θέσεις και οι γυναίκες φορώντας polleras (οι παραδοσιακές φούστες των ιθαγενών) να πηγαίνουν στη δουλειά τους καταλαμβάνοντας θέσεις ακόμα στην πολιτική. Όλο και περισσότερα εστιατόρια με παραδοσιακό φαγητό ιθαγενών άνοιξαν τις πόρτες τους, η αρχιτεκτονική των Ίνκας άρχισε να εμφανίζεται στα νέα κτίρια και οι κάτοικοι της χώρας άρχισαν να έχουν ξανά επαφή με τις ρίζες τους, κάτι που στο παρελθόν ήταν δακτυλοδεικτούμενο.

Το 2009 ανακοίνωσε τροποποιήσεις στο σύνταγμα οι οποίες έδιναν περισσότερες ευκαιρίες στους ιθαγενείς και τους φτωχούς Βολιβιανούς δηλώνοντας ότι «Εδώ και τώρα ξεκινά η νέα Βολιβία».

«Πριν η κυβέρνηση αποτελούνταν μόνο από λευκούς ανθρώπους (η ελίτ της Βολιβίας με καταγωγή από την Ευρώπη) και εμείς δεχόμασταν πολύ άσχημη μεταχείρηση. Τώρα τα πράγματα είναι καλύτερα για εμένα», λέει μια γυναίκα ντυμένη με την παραδοσιακή ενδυμασία των ιθαγενών της Βολιβίας στη δημοσιογράφο Τζουλιάνα Μπαρμπάσα.

Το οικονομικό θαύμα

Την 100^η μέρα της προεδρίας του ο Μοράλες ανακοίνωσε ότι εθνικοποιεί όλες τις πηγές πετρελαίου και φυσικού αερίου της χώρας στέλνοντας μάλιστα και στρατό για να φυλάει τα χωράφια, ενώ έδωσε έξι μήνες στις ξένες εταιρείες για να συμμορφωθούν ή αλλιώς να φύγουν από τη χώρα.

Από τη στιγμή που ο Μοράλες ανέλαβε την εξουσία το Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν (ΑΕΠ) της χώρας αυξανόταν κατά μέσο όρο 5% τον χρόνο. Η οικονομία της χώρας παρέμενε ισχυρή την ώρα που αυτές των γειτονικών χωρών, Βενεζουέλα και Βραζιλία, κατέρρεαν. Μεταξύ 2006 και 2014, η χώρα παρουσίαζε συνεχές πλεόνασμα και η κυβέρνηση Μοράλες χρησιμοποιούσε τα χρήματα αυτά για να αποπληρώνει το δημόσιο χρέος και να ενισχύει την διεθνή παραγωγή της.

Το 2017 η Βολιβία πέτυχε μια εντυπωσιακή αύξηση 4% του ΑΕΠ την ώρα που οι υπόλοιπες χώρες της περιοχής είχαν μέσο όρο 1,9%. Μια σειρά νέων προγραμμάτων αναδιανομής του πλούτου βοήθησαν τον μέσο Βολιβιανό να λάβει το μερίδιό του από αυτόν τον νέο πλούτο. Σύμφωνα με τους υπολογισμούς, το κατά κεφαλήν εισόδημα τριπλασιάστηκε επί Μοράλες φτάνοντας το ποσό-ρεκόρ των 3.393 δολαρίων το 2017.

«Η Βολιβία ήταν πάντα μια πολύ πλούσια χώρα σε φυσικά αποθέματα, αλλά πάντα κοιτούσαμε τις τσέπες μας και εμείς δεν είχαμε τίποτα», ανέφερε ο πρώην Υπουργός Οικονομικών Λουίς Άρσε. «Ο Μοράλες μετέφερε αυτά τα κέρδη στον λαό».

«Υπήρχαν πολλές διακρίσεις και όχι τόσα πολλά χρήματα. Οι άνθρωποι είναι πιο ελεύθεροι πλέον. Βλέπεις παντού γυναίκες με pollera και με χρήματα για να ξοδέψουν, δείχνοντας το στυλ τους και την περηφάνια τους. Σε αυτό δεν υπάρχει γυρισμός», λέει η σχεδιάστρια μόδας Άνα Πάλσα, η οποία χρησιμοποιεί έντονα στοιχεία από την κουλτούρα των ιθαγενών στις δημιουργίες της.

Ο αυτοκράτορας Έβο

Δεκαπέντε χρόνια μετά πολλά φαίνεται να έχουν αλλάξει στην Βολιβία με τον Έβο Μοράλες στην προεδρία της χώρας. Ωστόσο αυτό που φαίνεται να έχει αλλάξει περισσότερο είναι ο ίδιος ο Μοράλες. Το παιδί του λαού, ο ιθαγενής εργάτης που έδωσε στον λαό του νέες ελευθερίες και οικονομικές δυνατότητες μοιάζει να μην έχει καμία σχέση με αυτό που ήταν το 2005 όταν εκλέχθηκε. Σήμερα ακόμα και αυτοί που πολέμησαν για την άνοδό του τώρα στέκονται απέναντί του καθώς ο Μοράλες φαίνεται πλέον να καταπατά αυτό για το οποίο πάλεψε περισσότερο: τη δημοκρατία.

Σε κάθε δημόσιο έργο τεράστιες φωτογραφίες του υπενθυμίζουν στον κόσμο ποιος είναι αυτός που τόσο γενναιόδωρα τους χαρίζει αυτά τα έργα. Το πρόσωπό του υπάρχει και στα λεωφορεία των δημοσιων συγκοινωνιών, πάνω από γήπεδα ποδοσφαίρου και σε αφίσες στις εθνικές οδούς σε μια πρακτική που θυμίζει έντονα δικτάτορες του παρελθόντος.

Κι αν αυτό θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως απλή επίδειξη, η στελέχωση του συνταγματικού δικαστηρίου αποκλειστικά με δικαστές της δικής του επιλογής μόνο τέτοια δεν είναι. Κάπως έτσι κατάφερε να ακυρώσει το δημοψήφισμα του κόσμου που δήλωνε ότι δεν θέλει άλλη τετραετία με τον Μοράλες.

Δεν είναι  λίγες οι καταγγελίες για καταπίεση και κακομεταχείριση ανθρώπων που δεν στηρίζουν την κυβέρνηση Μοράλες και ειδικά όσων παλιότερα ήταν υποστηρικτές του.

Ο Μοράλες θέλοντας να συνεχίσει το «οικονομικό θαύμα» αύξησε ραγδαία την εξόρυξη φυσικού αερίου, πετρελαίου και μεταλλευμάτων, ενώ ενίσχυσε την παραγωγή σόγιας καταπατώντας ακόμα και εθνικά πάρκα και εξοργίζοντας περιβαλλοντικές οργανώσεις και ιθαγενείς πληθυσμούς. Ο Μοράλες χαρακτήρισε τις αντιδράσεις τους ως μέρος ενός παγκόσμιου σχεδίου για να πλήξουν την ανάπτυξη της Βολιβίας και το 2013 πέρασε έναν νόμο σύμφωνα με τον οποίο οι Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις θα έπρεπε να συμμορφωθούν με τις κυβερνητικές πολιτικές ή να φύγουν από τη χώρα.

«Δεν χρειαζόμαστε ΜΚΟ που χρησιμοποιούν τα κοινωνικά και περιβαλλοντικά κινήματα για να δημιουργούν αντιπολίτευση και συνωμοσίες», δήλωνε το 2015.

Μάλιστα, τον φετινό Αύγουστο η κυβέρνησή του αθέτησε την υπόσχεση που είχε δώσει να προστατεύει ένα σημαντικό εθνικό πάρκο, γνωστο ως TIPNIS, και ενέκρινε τη δημιουργία ενός αυτοκινητόδρομου που θα έκοβε το πάρκο στη μέση. Διαδηλωτές βγήκαν στους δρόμους της Λα Παζ και αντιμετώπισαν τα δακρυγόνα των αρχών.

Τον περασμένο χρόνο, ψηφίστηκε ένας αυστηρός ποινικός κώδικας που επηρέαζε έντονα τους ευαγγελιστές, τους δημοσιογράφους, τα συνδικαλιστικά σωματεία και τους γιατρούς. Ακολούθησε μια απεργία 47 ημερών που έκλεισε τα νοσοκομεία και ο Μοράλες αναγκάστηκε να υπαναχωρήσει.

«Προσπαθεί να ελέγξει τρεις τομείς: τα μέσα ενημέρωσης, τη δικαιοσύνη και την κοινωνία. Και το έκανε με αρκετή επιτυχία δεδομένου ότι έμεινε τόσο καιρό στην εξουσία», αναφέρει ο Ραούλ Πενιαράντα, ένας Βολιβιανός δημοσιογράφος και πολιτικός αναλυτής.

Η σταγόνα που ξεχείλισε το ποτήρι

Δεν είναι τυχαίο που το 2016 ο Μοράλες προσπάθησε να αλλάξει το σύνταγμα της χώρας που ορίζει ότι ένας άνθρωπος μπορεί να διατελέσει πρόεδρος μόνο για τρεις τετραετίες. Όταν έθεσε το ερώτημα στο λαό με ένα δημοψήφισμα, η απάντηση του κόσμου ήταν ξεκάθαρη: Όχι. Ο Μοράλες θέσπισε αμέσως μια δικαστική επιτροπή με προσεκτικά επιλεγμένα μέλη από την κυβέρνησή του, η οποία έκρινε ότι το δημοψήφισμα ήταν άκυρο. Έτσι, ο  Μοράλες μπόρεσε να θέσει υποψηφιότητα και για τέταρτη τετραετία.

Στις 20 Οκτωβρίου διεξήχθησαν οι εκλογές και ο Μοράλες χρειαζόταν να καταγράψει είτε ποσοστό μεγαλύτερο του 50% είτε να έχει ποσοστό άνω του 40% και τουλάχιστον 10 μονάδες διαφορά από τον δεύτερο. Με το κλίμα ήδη τεταταμένο, το βράδυ των εκλογών τα πρώτα αποτελέσματα έδειχναν ότι ο Μοράλες δεν θα καταφέρει να προηγηθεί κατά 10 μονάδες και αυτό σήμαινε ότι η χώρα θα οδηγηθεί σε δεύτερο γύρο εκλογών. Η μετάδοση των αποτελεσμάτων διακόπηκε ξαφνικα χωρίς καμία εξήγηση για 24 ώρες και όταν επέστρεψε ο Μοράλες είχε όσες ψήφους χρειαζόταν για να αποφύγει έναν δεύτερο γύρο.

Ο κόσμος ήταν εξοργισμένος κατηγορώντας τον Μοράλες ότι καταπατά την δημοκρατία και θέλει να επιστρέψει τη χώρα στην εποχή της δικτατορίας. Χιλιάδες βγήκαν αμέσως στους δρόμους και ακολούθησαν εβδομάδες βίαιων διαδηλώσεων με τον στρατό να προσπαθεί να καταστείλει ακόμα και με όπλα τις διαδηλώσεις. Η κατάσταση ήταν κάτι παραπάνω από έκρυθμη και οδήγησε στο κλείσιμο σχολείων και επιχειρήσεων σε όλη τη χώρα και τελικά στην παραίτηση Μοράλες.

Ανάμεσα στους διαδηλωτές ήταν και πολλοί πρώην υποστηρικτές του Μοράλες που πλέον στέκονται απέναντί του.

«Μια θητεία, δύο, τρεις εντάξει. Αλλά τώρα; Δείχνει να πιστεύει ότι έχει πλέον την απόλυτη εξουσία σε όλα», αναφέρει ο πρύτανης του Πανεπιστημίου του Ελ Άλτο, το οποίο συμμετείχε ενεργά στις κινητοποιήσεις.

«Το θέμα δεν έχει να κάνει με την δεξιά ή την αριστερή ιδεολογία. Θέλουμε να υπενθυμίσουμε στην Βολιβία  ότι διατρέχουμε τον κίνδυνο για ακόμα μια φορά να χάσουμε τη δημοκρατία μας», αναφέρει ο Ρικάρντο Κάγια, ένας πανεπιστημιακός που συμμετέχει μαζί με άλλους ακαδημαϊκούς, ακτιβιστές, εργατικά συνδικάτα και υπερασπιστές των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στην επαναδημιουργία της οργάνωσης CONADE, η οποία πολεμούσε τις στρατιωτικές δικτατορίες του ’70 στη χώρα.

Στους δρόμους ωστόσο δεν βγήκαν μόνο όσοι ζητούσαν την παραίτηση Μοράλες, αλλά και  οι υπερασπιστές του που παραμένουν πολλοί. Παρά την κατάσταση, ο Μοράλες παραμένει ισχυρός με ένα εξίσου ισχυρό κόμμα, το οποίο συνεχίζει να υποστηρίζει πάνω από το ένα τρίτο του πληθυσμού. Ωστόσο, για ένα πρόεδρο που κάποτε λάμβανε το 70% της υποστήριξης του κόσμου η πτώση είναι τεράστια.

Και μετά τον Μοράλες τι;

Ο Μοράλες είναι πλέον απών καταγγέλλοντας την υποκίνηση πραξικοπήματος εναντίον του από την αντιπολίτευση. Όσοι ήταν απέναντί του «νίκησαν», ωστοσο κανείς δεν ξέρει ποιο θα είναι το επόμενο βήμα που θα φέρει ξανά στη χώρα σταθερότητα.

Την προσωρινή προεδρία της χώρας φαίνεται ότι θα αναλάβει η Ζανίν Ανέζ (ΦΩΤΟ), η δεύτερη αντιπρόεδρος της Βουλής και βασική αντίπαλος του Μοράλες. Ήδη η Ανέζ έχει μεταβεί στην πρωτεύουσα της Βολιβίας, Λα Παζ, δηλώνοντας πρόθυμη να αναλάβει την εξουσία. Σύμφωνα με το σύνταγμα της χώρας μπορεί να διατελέσει υπηρεσιακή πρόεδρος με σκοπό να οργανώσει εκλογές εντός 90 ημερών.

Αυτό που μένει είναι η Νομοθετική Επιτροπή να επικυρώσει την παραίτηση του Μοράλες στη σημερινή του έκτακτη συνεδρίαση, για να αναλάβει η Ανέζ, ωστόσο κανείς δεν ξέρει ποιος θα έχει τη δυναμική για να εκλεγεί λαμβάνοντας την πλειοψηφία. Άλλωστε, η έλλειψη βασικού αντιπάλου είναι ένας από τους βασικότερους λόγους που πάνω από το 20% των Βολιβιανών δηλώνουν ότι θα ψήφιζαν ξανά τον Μοράλες.

«Βρισκόμαστε μπροστά σε ένα κενό εξουσίας και δεν είναι  καθόλου ξεκάθαρο ποιος θα αναλάβει μετά», αναφέρει ο ερευνητής του πανεπιστημίου της Οξφόρδης, Τζον Κραμπτρι.